Złamanie części bliższej (nasady bliższej) kości piszczelowej to poważny uraz obejmujący okolice stawu kolanowego. Może dotyczyć zarówno powierzchni stawowej pokrytej chrząstką, jak i kości znajdującej się tuż pod nią. Ze względu na lokalizację w newralgicznym punkcie przenoszącym obciążenia całego ciała, wymaga ono precyzyjnej diagnostyki i – w większości przypadków – specjalistycznego leczenia operacyjnego.
Nieleczone lub niewłaściwie leczone złamanie może prowadzić do trwałych zaburzeń osi kończyny dolnej, ograniczenia funkcji kolana i przyspieszonego rozwoju zmian zwyrodnieniowych.
Artykuł powstał na podstawie obszernego wywiadu z dr. n. med. Pawłem Ambroziakiem – ortopedą-traumatologiem specjalizującym się w leczeniu chorób i urazów kolana w Grupie Lekarskiej Form. Zapraszamy do lektury.
Co to jest złamanie części bliższej kości piszczelowej?
Złamanie części bliższej (nasady bliższej) kości piszczelowej, określane również jako złamanie plateau piszczeli lub złamanie kłykci kości piszczelowej, to uraz obejmujący górny odcinek kości piszczelowej, położony bezpośrednio pod stawem kolanowym. W tej okolicy znajdują się dwa kłykcie – przyśrodkowy i boczny – które tworzą powierzchnię stawową kolana i przenoszą większość obciążeń ciała podczas stania, chodzenia i biegania.
Złamanie może dotyczyć:
- powierzchni stawowej (złamanie przezstawowe), co wiąże się z uszkodzeniem chrząstki i ryzykiem nierówności powierzchni stawowej,
- kości pod powierzchnią chrząstki (złamanie pozastawowe), bez bezpośredniego uszkodzenia chrząstki, ale wciąż wpływającego na stabilność kolana.
Nie każde złamanie penetruje do wnętrza stawu, jednak jego bliskość sprawia, że nawet urazy pozastawowe mogą wpływać na biomechanikę i funkcję całego stawu kolanowego.
Umiejscowienie w narządzie ruchu i budowa anatomiczna plateau kości piszczelowej
Część bliższa kości piszczelowej stanowi dolny element stawu kolanowego i tworzy tzw. plateau piszczeli – płaską, nośną powierzchnię dla kłykci kości udowej. Składa się z dwóch głównych struktur:
- kłykcia przyśrodkowego – przenoszącego większą część obciążeń,
- kłykcia bocznego – o nieco innej budowie i bardziej podatnego na złamania przy urazach bocznych.
Oba kłykcie pokryte są chrząstką szklistą, która zapewnia gładkie przesuwanie się powierzchni stawowych. Pomiędzy nimi znajduje się wyniosłość międzykłykciowa, do której przyczepiają się więzadła krzyżowe – przednie (ACL) i tylne (PCL).
Na plateau spoczywają również łąkotka przyśrodkowa i boczna, które działają jak amortyzatory i stabilizatory stawu. Część bliższa kości piszczelowej jest kluczowa dla przenoszenia obciążeń całego ciała, stabilności kolana i jego prawidłowej biomechaniki.
Istota problemu
Złamanie części bliższej kości piszczelowej to uraz szczególnie istotny ze względu na jego lokalizację w obrębie powierzchni nośnej stawu kolanowego. Nawet niewielkie przemieszczenie odłamów kostnych w wyniku złamania może prowadzić do utraty równej powierzchni stawowej. Taka deformacja powoduje nierównomierny rozkład sił w stawie, co w dłuższej perspektywie ma poważne konsekwencje dla jego funkcji.
Następstwem nieprawidłowo wygojonego złamania części bliższej kości piszczelowej może być:
- przyspieszone zużycie chrząstki stawowej kolana wskutek zwiększonego nacisku na jej wybrane obszary,
- rozwój zmian zwyrodnieniowych kolana w wyniku przewlekłego przeciążenia i nierównomiernej pracy stawu,
- trwałe zaburzenie osi kończyny w następstwie odchylenia ustawienia kolana (szpotawość lub koślawość) powodującego dalsze przeciążenia.
Złamania przezstawowe tej okolicy mają szczególnie duży wpływ na przyszłą biomechanikę kolana. Dlatego prawidłowa diagnoza, odpowiednie leczenie i precyzyjne odtworzenie powierzchni stawowej są kluczowe, by uniknąć trwałych ograniczeń funkcji kolana.
Przyczyny złamania części bliższej kości piszczelowej i mechanizm powstania urazu
Złamanie części bliższej kości piszczelowej zwykle jest następstwem działania dużej siły kinetycznej w okolicy kolana. Najczęściej występuje u osób młodszych w mechanizmie urazu wysokoenergetycznego.
Typowe mechanizmy urazu:
| Mechanizm | Opis i przykłady |
| Upadek z wysokości | Lądowanie na wyprostowanej nodze po upadku z drabiny, rusztowania czy podczas wspinaczki. |
| Skok z wysokości | Skoki z wysokości (sporty ekstremalne, parkour) z obciążeniem kolana przy lądowaniu. |
| Zderzenia w sporcie | Kontaktowe sporty (piłka nożna, koszykówka, sporty walki) – uderzenie w boczną stronę kolana lub nagłe przeciążenie. |
| Wypadki rowerowe | Upadek z roweru i podparcie się wyprostowaną nogą. |
| Wypadki komunikacyjne | Zderzenie pojazdów, upadek motocyklisty, uderzenie kolanem o deskę rozdzielczą. |
Uraz może wystąpić w mechanizmie niskoenergetycznym, w rzadkich przypadkach – najczęściej u osób starszych z osteoporozą, kiedy nawet niewielka siła (np. upadek na płaskiej powierzchni z własnej wysokości) może doprowadzić do złamania.
Jakie są objawy złamania plateau kości piszczelowej?
Złamanie części bliższej kości piszczelowej zwykle manifestuje się kilkoma charakterystycznymi objawami:
- silny, często intensywny ból, który nasila się przy próbie ruchu w kolanie lub obciążeniu nogi;
- wyraźna deformacja stawu („krzywe” kolano), wynikająca z przemieszczenia odłamów kostnych;
- nieprawidłowe ustawienie podudzia – wygięcie boczne lub wewnętrzne kolana widoczne w pozycji spoczynkowej;
- szybko narastający obrzęk i wysięk w stawie kolanowym (krwiak wewnątrzstawowy – hemarthrosis), co często powoduje uczucie „ciasnoty” kolana
- zasinienie i bolesność okolicy, wynikające z przemieszczającego się krwiaka i obrzęku tkanek miękkich;
- niemożność lub znaczne ograniczenie obciążenia kończyny dolnej, chociaż w rzadkich przypadkach możliwe jest ograniczone chodzenie.
Dodatkowo, w praktyce klinicznej często obserwuje się:
- uczucie niestabilności kolana (zwłaszcza przy uszkodzeniach więzadeł lub menisków, które towarzyszą złamaniu);
- całkowite ograniczenie zakresu ruchu stawu, zwłaszcza przy zrośnięciu się obrzęku lub przykurczach mięśniowych.
Dlaczego objawy złamania części bliższej kości piszczelowej są tak dotkliwe i różnorodne?
- Złamanie często obejmuje obszar powierzchni stawowej (plateau), więc uszkodzenie chrząstki oraz uraz struktury stawu wpływają na intensywność objawów.
- Złamaniom towarzyszą często urazy struktur miękkotkankowych — więzadeł, łąkotek czy torebki stawowej, co dodatkowo pogarsza przebieg kliniczny.
- Duży obrzęk i krwiak wewnątrzstawowy dodatkowo blokują ruch, potęgują ból i ograniczają możliwość obciążania kończyny.
Procedura diagnostyczna
Prawidłowe i wnikliwe rozpoznanie złamania części bliższej kości piszczelowej jest absolutnie kluczowe dla prawidłowego, dobrze rokującego leczenia. Diagnostyka rozpoczyna się od dokładnego badania klinicznego. Lekarz ocenia:
- wygląd kolana (obrzęk, deformacja, zasinienie),
- bolesność uciskową w okolicy kłykci piszczeli,
- stabilność stawu,
- możliwość ruchu i obciążania kończyny.
Ze względu na duże prawdopodobieństwo współistnienia urazów więzadeł i łąkotek, już na tym etapie można podejrzewać uszkodzenia wewnątrzstawowe.
Badania obrazowe
- RTG – podstawowe badanie wykonywane w dwóch projekcjach (AP i bocznej). Umożliwia potwierdzenie złamania i wstępne określenie jego typu. W części przypadków złamanie może być niewidoczne, szczególnie gdy linia pęknięcia jest subtelna lub dotyczy jedynie powierzchni stawowej.
- TK (tomografia komputerowa) – złoty standard w przypadku złamań plateau piszczeli. Pozwala na dokładną ocenę przebiegu szczeliny złamania, liczby odłamów i stopnia uszkodzenia powierzchni stawowej. Jest niezbędna do zaplanowania leczenia operacyjnego.
- MRI (rezonans magnetyczny) – stosowany w sytuacjach, gdy podejrzewa się uszkodzenia towarzyszące struktur więzadłowych, łąkotek lub chrząstki stawowej. Wskazany szczególnie w urazach z mechanizmem skrętnym (np. skręcenie kolana) lub gdy niestabilność stawu jest niewspółmierna do obrazu złamania w TK i RTG.
Tylko dzięki pełnej diagnostyce możliwe są: precyzyjne określenie typu złamania plateau kości piszczelowej, dobór optymalnej metody leczenia i minimalizacja ryzyka powikłań.
Leczenie – podejście i cele
Leczenie złamania części bliższej kości piszczelowej wymaga indywidualnego podejścia, opartego na obrazie klinicznym i wynikach badań obrazowych. Zasadniczym celem terapii jest nie tylko doprowadzenie do zrostu kości, ale przede wszystkim:
- odtworzenie anatomicznego kształtu powierzchni stawowej kolana,
- przywrócenie prawidłowej osi kończyny,
- zapewnienie stabilności stawu umożliwiającej prawidłowe przenoszenie obciążeń,
- minimalizacja ryzyka zmian zwyrodnieniowych stawu kolanowego w przyszłości.
Wybór metody leczenia zależy od:
- rodzaju złamania (przezstawowe, pozastawowe, wieloodłamowe),
- stopnia przemieszczenia odłamów,
- jakości kości (młodzi pacjenci vs. osoby starsze z osteoporozą),
- stanu tkanek miękkich oraz ewentualnych uszkodzeń więzadeł i łąkotek.
W większości przypadków złamania plateau piszczeli wymagają leczenia operacyjnego, ponieważ tylko precyzyjne ustawienie i stabilizacja odłamów pozwalają na przywrócenie prawidłowej funkcji stawu. Leczenie zachowawcze jest możliwe jedynie w sytuacjach wyjątkowych.
Leczenie zachowawcze
Leczenie zachowawcze złamania części bliższej kości piszczelowej jest stosowane rzadko i wyłącznie w ściśle określonych sytuacjach. Wskazania do takiego postępowania obejmują przypadki, w których:
- złamanie jest stabilne,
- brak przemieszczenia odłamów kostnych,
- nie doszło do zaburzenia prawidłowej osi kończyny,
- brak objawów niestabilności stawu kolanowego.
Przebieg leczenia zachowawczego:
- Unieruchomienie stawu kolanowego – najczęściej w ortezie lub opatrunku gipsowym obejmującym kolano, w pozycji wyprostnej lub z lekkim zgięciem, zależnie od zaleceń lekarza.
- Zakaz obciążania kończyny – chód o kulach, aby nie dopuścić do przemieszczenia odłamów.
- Kontrolne badania obrazowe – wykonywane regularnie (RTG lub TK), aby ocenić stabilność złamania i prawidłowe gojenie.
- Wczesna rehabilitacja – stopniowe wprowadzanie ćwiczeń zakresu ruchu, by uniknąć sztywności stawu.
Należy pamiętać, że leczenie zachowawcze niesie większe ryzyko rozwoju zmian zwyrodnieniowych w przyszłości, dlatego pacjent powinien pozostawać pod stałą opieką ortopedy i fizjoterapeuty.
Leczenie operacyjne
W przypadku przemieszczenia odłamów kostnych, uszkodzenia powierzchni stawowej lub deformacji osi kończyny dolnej, leczenie operacyjne jest konieczne. Operacja ma na celu anatomiczne odtworzenie powierzchni stawowej, stabilne zespolenie złamania, przywrócenie prawidłowej osi kończyny i umożliwienie wczesnej rehabilitacji.
Wskazania do operacji obejmują:
- przemieszczenie odłamów powierzchni stawowej,
- obniżenie lub zapadnięcie kłykcia piszczeli,
- zaburzenie osi kończyny (koślawość, szpotawość),
- niestabilność stawu kolanowego.
Techniki operacyjne
Zespolenie wewnętrzne ORIF (Open Reduction and Internal Fixation) – wykonuje się otwarte nastawienie odłamów i stabilizację przy użyciu implantów:
- płyty i śruby – najczęściej stosowane rozwiązanie, umożliwiające stabilne utrzymanie fragmentów kostnych,
- śruby kaniulowane – stosowane w złamaniach prostszych, z mniejszą liczbą odłamów.
Uzupełnianie ubytków kostnych – w przypadku zgniecenia lub znacznego ubytku fragmentów kości, konieczne jest ich odtworzenie za pomocą materiałów zastępczych:
- przeszczep autologiczny – kość pobrana od pacjenta, najczęściej z talerza kości biodrowej,
- przeszczep allogeniczny – kość mrożona z banku tkanek,
- materiały syntetyczne – preparaty kościozastępcze o właściwościach wypełniających i stymulujących gojenie.
Celem leczenia operacyjnego jest:
- odtworzenie gładkiej, stabilnej powierzchni stawowej,
- przywrócenie prawidłowej osi kończyny,
- stabilizacja odłamów, umożliwiająca wczesne rozpoczęcie rehabilitacji,
- zminimalizowanie ryzyka zmian zwyrodnieniowych w przyszłości.
Operacja jest najważniejszym etapem leczenia złamań plateau piszczeli, a jej skuteczność w dużej mierze zależy od precyzji odtworzenia anatomicznego i stabilnego zespolenia złamania czyli de facto od sprawności i doświadczenia ortopedy operującego.
Inne formy leczenia złamania plateau piszczeli
Oprócz standardowych metod zespolenia płytami i śrubami, w leczeniu złamań części bliższej kości piszczelowej stosuje się także dodatkowe rozwiązania wspomagające proces gojenia i prawidłową stabilizację.
Stabilizatory zewnętrzne
- W przypadku rozległych uszkodzeń tkanek miękkich lub w sytuacjach, gdy konieczne jest tymczasowe zabezpieczenie złamania, stosuje się zewnętrzne stabilizatory ramowe. Pozwalają one na ustabilizowanie kończyny, zabezpieczenie rany i przygotowanie do docelowego zabiegu operacyjnego.
Materiały wspomagające gojenie kości
- Cementy kostne – stosowane w celu wzmocnienia miejsc po repozycji i zespoleniu fragmentów kostnych, szczególnie w kości o obniżonej gęstości.
- Nowoczesne materiały kościozastępcze – syntetyczne preparaty bioresorbowalne, które wypełniają ubytki kostne i stymulują tworzenie nowej tkanki kostnej.
- Przeszczepy z banku kości – allogeniczne materiały kostne, stosowane tam, gdzie wymagane jest większe uzupełnienie ubytku.
Te dodatkowe metody pozwalają zwiększyć stabilność zespolenia, zoptymalizować proces gojenia oraz zmniejszyć ryzyko powikłań i deformacji w przyszłości.
Fizjoterapia
Fizjoterapia jest niezbędnym elementem leczenia złamania części bliższej kości piszczelowej i ma kluczowe znaczenie dla odzyskania pełnej sprawności kolana. Rozpoczyna się bezpośrednio po operacji i jest prowadzona w ściśle kontrolowany sposób.
Cele fizjoterapii:
- utrzymanie ruchomości stawu kolanowego,
- zapobieganie sztywności i przykurczom,
- ochrona powierzchni stawowej przed nadmiernym obciążeniem w fazie gojenia,
- stopniowe przywracanie siły mięśniowej i stabilności,
- przygotowanie kolana do powrotu do pełnej aktywności (obciążeń).
Etapy rehabilitacji:
- Faza wczesna (0–6 tygodni)
- Zakaz obciążania kończyny (chodzenie o kulach).
- Wczesne uruchamianie stawu – często z użyciem szyny CPM (Continuous Passive Motion), która umożliwia bierny ruch kolana, minimalizując ryzyko sztywności.
- Ćwiczenia izometryczne mięśnia czworogłowego uda i mięśni pośladkowych.
- Faza pośrednia (6–12 tygodni)
- Stopniowe zwiększanie zakresu ruchu stawu kolanowego.
- Kontynuacja ćwiczeń wzmacniających mięśnie stabilizujące kolano.
- Stopniowe wprowadzanie obciążenia kończyny – początkowo częściowe, następnie pełne, w zależności od kontroli radiologicznej i stabilności zespolenia.
- Faza późna (po 12 tygodniach)
- Pełne obciążenie kończyny.
- Intensywna rehabilitacja siłowa i propriocepcyjna (ćwiczenia równoważne, koordynacyjne).
- Powrót do aktywności sportowej – po pełnym odzyskaniu siły i stabilności, zwykle po kilku miesiącach.
W Grupie Lekarskiej Form fizjoterapia jest prowadzona według spersonalizowanego planu, dostosowanego do rodzaju złamania, metody przeprowadzonego leczenia i indywidualnych potrzeb pacjenta, co maksymalizuje szanse powrotu do pełnej sprawności.
Proces powrotu do zdrowia i rokowania
Powrót do sprawności po złamaniu części bliższej kości piszczelowej jest procesem wieloetapowym i zależy od rodzaju złamania, zastosowanego leczenia oraz zaangażowania pacjenta w rehabilitację.
Orientacyjne ramy czasowe rekonwalescencji
- Powrót do chodzenia bez kul – zwykle po około 2–3 miesiącach, gdy badania kontrolne potwierdzą prawidłowe wygojenie złamania i stabilność stawu.
- Pełne obciążenie kończyny – możliwe po uzyskaniu pełnego zrostu kostnego, zazwyczaj między 12. a 16. tygodniem po operacji.
- Powrót do codziennej aktywności – zazwyczaj po 3–4 miesiącach intensywnej rehabilitacji.
- Powrót do sportu i wysiłku fizycznego – często wymaga 6–9 miesięcy od operacji, w zależności od rodzaju aktywności i postępów rehabilitacji.
Rokowanie
Przy prawidłowo przeprowadzonym leczeniu operacyjnym i systematycznej fizjoterapii rokowania są dobre. Najlepsze wyniki uzyskuje się, gdy powierzchnia stawowa została precyzyjnie odtworzona, a oś kończyny zachowana.
Czynniki wpływające na rokowanie
- Stopień uszkodzenia powierzchni stawowej.
- Precyzja zespolenia odłamów kostnych
- Jakość kości (u młodszych pacjentów lepsze wyniki niż w przypadku osteoporozy).
- Obecność współistniejących uszkodzeń więzadeł i łąkotek.
- Konsekwencja pacjenta w realizacji programu rehabilitacji/fizjoterapii.
Złamanie części bliższej kości piszczelowej – podsumowanie
Złamanie części bliższej kości piszczelowej to poważny uraz, który wymaga niezwłocznej i precyzyjnej diagnostyki, odpowiedniego, fachowego leczenia oraz starannie prowadzonej rehabilitacji. Jedynie kompleksowe podejście, obejmujące prawidłowe odtworzenie powierzchni stawowej, przywrócenie osi kończyny i systematyczną fizjoterapię, pozwalają na odzyskanie pełnej sprawności i minimalizują ryzyko późniejszych zmian zwyrodnieniowych.
Grupa Lekarska Form oferuje pacjentom pełną opiekę i wsparcie w leczeniu złamań końca bliższego kości piszczelowej oraz innych urazów kolana i okołostawowych kolana – od zaawansowanej diagnostyki obrazowej, poprzez nowoczesne metody leczenia operacyjnego, aż po indywidualnie dobrany program rehabilitacji/fizjoterapii. Dzięki doświadczeniu dr. n. med. Pawła Ambroziaka, zespołu i ścisłej współpracy specjalistów, każdy pacjent może liczyć na optymalne warunki do możliwie szybkiego i bezpiecznego powrotu do pełnej aktywności.
