Złamanie Collesa – przyczyny, diagnostyka, leczenie i powrót do sprawności

Czasem wystarczy chwila nieuwagi – pośpiech na schodach, potknięcie na chodniku, czy mokra podłoga w domu – aby jeden niefortunny krok zamienił się w upadek, który może wywołać poważny problem ortopedyczny. Złamanie Collesa – bo o nim mowa, to najczęstszy uraz kończyny górnej spowodowany właśnie upadkiem. Choć wydaje się banalnym złamaniem, jego konsekwencje mogą wpłynąć na komfort życia i wszelkie aktywności związane z ruchomością nadgarstka.  

Dlaczego ten uraz tak często dotyka osoby po 50. roku życia, zwłaszcza kobiety? Co sprawia, że odpowiednia i szybka reakcja medyczna oraz właściwie prowadzona rehabilitacja są kluczowe w walce o pełny powrót do sprawności?  

Na te i inne pytania dotyczące złamania Collesa postaramy się odpowiedzieć w artykule, który powstał na podstawie rozmowy-wywiadu z dr. Maciejem Klichem, ortopedą i traumatologiem w FORM specjalizującym się w leczeniu dolegliwości, chorób i urazów kończyny górnej – szczególnie chirurgii ręki i nadgarstka. Zapraszamy do lektury.

Co to jest złamanie Collesa?

Złamanie Collesa to specyficzny typ złamania końca dalszego kości promieniowej, charakteryzujący się przemieszczeniem dalszego odłamu tej kości w kierunku grzbietowym. Jest to jedno z najczęstszych złamań występujących u ludzi, stanowi około 17,5% wszystkich złamań u dorosłych. Zazwyczaj dochodzi do niego w wyniku niskoenergetycznych urazów, takich jak upadek na wyprostowaną rękę z własnej wysokości, co powoduje napięcie po stronie dłoniowej nadgarstka i wspomniane przemieszczenie odłamu.  

W porównaniu z innymi złamaniami nasady dalszej kości promieniowej, złamanie Collesa jest stosunkowo mało skomplikowane. Najczęściej ma charakter pojedynczego złamania bez uszkodzeń powierzchni stawowej, co czyni jego leczenie dość przewidywalnym i rutynowym. 

Jednak w sytuacjach, gdy złamanie jest wynikiem działania sił wysokoenergetycznych, takich jak upadki z dużej wysokości, czy też wypadki komunikacyjne, może dojść do bardziej złożonych obrażeń. W takich przypadkach złamania dalszego końca kości promieniowej mogą być wieloodłamowe i towarzyszyć im mogą uszkodzenia tkanek miękkich, więzadeł lub powierzchni stawowej, co znacząco komplikuje proces leczenia i rekonwalescencji.

Podsumowując, typowe złamanie Collesa jest raczej prostym urazem o przewidywalnym przebiegu, jeśli powstaje w wyniku urazu/mechanizmu niskoenergetycznego. W przypadku urazów wysokoenergetycznych złamanie kości promieniowej wymaga jednak bardziej zaawansowanego postępowania medycznego.

Przyczyny złamania Collesa

Do przyczyn złamania Collesa zaliczymy najczęściej niskoenergetyczne urazy, takie jak upadek na wyprostowaną rękę. U osób starszych, zwłaszcza kobiet po menopauzie (w tej grupie dochodzi najczęściej do tego złamania), zwiększona podatność na tego typu złamania wynika z obniżonej gęstości mineralnej kości spowodowanej osteoporozą. U młodszych pacjentów złamanie Collesa może wystąpić w wyniku uprawiania sportów kontaktowych lub innych aktywności fizycznych, podczas których dochodzi do upadków na wyprostowaną rękę z odwiedzionym nadgarstkiem. 

Jakie są charakterystyczne objawy złamania Collesa?

Złamanie charakteryzuje się szeregiem objawów, które zwykle są zauważalne natychmiast po urazie. Do najczęstszych objawów złamania Collesa należą:

• silny ból nadgarstka – ból jest intensywny i nasila się przy próbie poruszania ręką lub nadgarstkiem, może promieniować w kierunku przedramienia;
• obrzęk – wokół miejsca złamania szybko pojawia się opuchlizna (obrzęk), która może obejmować również sąsiadujące okolice – przedramię lub rękę;
• zniekształcenie nadgarstka – pojawia się charakterystyczne „bagnetowate ustawienie” ręki, w którym dłoń jest przesunięta grzbietowo względem przedramienia;
• tworzenie się krwiaka – krwiak i zasinienie skóry wokół miejsca złamania są wynikiem uszkodzenia naczyń krwionośnych;
• ograniczenie ruchomości – ruchy nadgarstka i palców są utrudnione lub niemożliwe z powodu bólu oraz mechanicznej blokady;
• tkliwość na dotyk – miejsce złamania jest mocno wrażliwe, co może utrudniać nawet proste codzienne czynności;
• drętwienie lub mrowienie – jeśli przemieszczone odłamy kostne uciskają nerw pośrodkowy, pacjent może odczuwać mrowienie lub drętwienie w kciuku, palcu wskazującym i środkowym;
• zaburzenia krążenia – w rzadkich przypadkach może wystąpić ochłodzenie lub bladość dłoni, spowodowane upośledzeniem przepływu krwi w wyniku obrzęku lub ucisku na naczynia.

Intensywność i zakres objawów mogą się różnić w zależności od stopnia przemieszczenia odłamów oraz ewentualnych uszkodzeń towarzyszących.  

Jak wygląda prawidłowa diagnostyka złamania Collesa?

Prawidłowa diagnostyka złamania Collesa rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego, w którym pacjent opisuje mechanizm urazu oraz występujące objawy. Następnie przeprowadza się badanie fizykalne, oceniając obrzęk, zniekształcenie nadgarstka, obecność krwiaka oraz zakres ruchomości i bolesność w okolicy urazu.

Podstawowym narzędziem diagnostycznym jest badanie radiologiczne (RTG) w projekcjach przednio-tylnej i bocznej, które pozwala ocenić stopień przemieszczenia odłamów, kąt nachylenia powierzchni stawowej oraz ewentualne uszkodzenia towarzyszące. W przypadkach, gdy istnieje podejrzenie uszkodzenia powierzchni stawowej lub bardziej złożonego charakteru złamania, zaleca się wykonanie tomografii komputerowej (TK) w celu dokładniejszej oceny struktury kostnej i planowania leczenia.

Nierozpoznane lub błędnie zdiagnozowane złamania Collesa zdarzają się rzadko i dotyczą głównie złamań nieprzemieszczonych, które mogą być mniej oczywiste klinicznie. Dlatego istotne jest, aby każdy uraz nadgarstka był dokładnie oceniony zarówno klinicznie, jak i radiologicznie, co pozwala na wdrożenie odpowiedniego leczenia i minimalizację ryzyka ewentualnych powikłań.

Ogólne podejście do leczenia złamania Collesa

Leczenie złamania Collesa, czyli złamania dalszej części kości promieniowej z grzbietowym przemieszczeniem odłamu, zależy od kilku kluczowych czynników:

• Stopień przemieszczenia odłamów – jeśli przemieszczenie jest minimalne lub nie występuje, preferuje się leczenie zachowawcze, w przypadku znacznego przemieszczenia zazwyczaj konieczne jest leczenie operacyjne;
• Stabilność złamania – złamania stabilne, które nie mają tendencji do dalszego przemieszczenia, mogą być leczone nieoperacyjnie, niestabilne złamania, z ryzykiem dalszego przemieszczenia, przeważnie wymagają interwencji chirurgicznej;
• Wiek pacjenta – u młodszych pacjentów, ze względu na lepsze zdolności regeneracyjne kośca, leczenie może być mniej inwazyjne, u osób starszych, zwłaszcza z osteoporozą, wybór metody leczenia jest bardziej złożony;
• Poziom aktywności fizycznej – osoby prowadzące aktywny tryb życia mogą wymagać bardziej agresywnego leczenia, aby zapewnić pełny powrót funkcji nadgarstka w krótszym czasie.

Decyzja o wyborze metody leczenia powinna być indywidualnie dostosowana do pacjenta przez specjalistę ortopedii z uwzględnieniem powyższych czynników oraz ewentualnych przeciwwskazań do poszczególnych metod terapeutycznych.

Leczenie zachowawcze złamania Collesa

Zachowawcze leczenie złamania Collesa jest stosowane głównie w przypadkach, gdy złamanie jest stabilne i nie występuje znaczne przemieszczenie odłamów kostnych. W przypadku leczenia zachowawczego złamań niestabilnych konieczne są cotygodniowe kontrole w celu wykrycia ewentualnego, wtórnego przemieszczenia odłamów. 

Procedura ta obejmuje następujące etapy:

• Repozycja zamknięta. Jeśli doszło do przemieszczenia odłamów, przeprowadza się ich manualne nastawienie bez przecinania skóry, zazwyczaj w znieczuleniu miejscowym. Po repozycji konieczne jest wykonanie kontrolnego zdjęcia rentgenowskiego (RTG) w celu potwierdzenia prawidłowego ustawienia odłamów.
• Unieruchomienie. Po repozycji zakłada się opatrunek gipsowy lub szynę, aby utrzymać odłamy w prawidłowej pozycji przez okres około 6 tygodni. W przypadku osób starszych lub mniej aktywnych częściej stosuje się szynę, natomiast u młodszych i bardziej aktywnych pacjentów preferuje się gips.
• Kontrola radiologiczna. Regularne badania kontrolne RTG są zalecane w odstępach tygodniowych przez pierwsze 2-3 tygodnie, aby monitorować proces gojenia i upewnić się, że nie doszło do wtórnego przemieszczenia.
• Monitorowanie stanu pacjenta. W trakcie unieruchomienia należy obserwować pacjenta pod kątem objawów ucisku na tkanki miękkie takich jak – drętwienie, mrowienie czy zmiany koloru skóry.  

Trzeba pamiętać, że około 80% złamań końca dalszego kości promieniowej jest niestabilnych, co pociąga ryzyko wtórnego przemieszczenia odłamów. Stąd niezwykle istotne są procedury i reżim związany z monitorowaniem stanu pacjenta oraz wykonywanie kontrolnych badań RTG w pierwszych tygodniach po urazie.

Operacja złamania Collesa

Operacyjne leczenie złamania Collesa jest wskazaniem w przypadkach, gdy jest ono niestabilne lub wykazuje tendencję do niestabilności, występują znaczne przemieszczenie odłamów, lub gdy złamanie obejmuje powierzchnię stawową. Kwalifikacja do operacji obejmuje ocenę stopnia przemieszczenia, rozkawałkowania odłamów oraz ryzyka zaburzeń funkcji nadgarstka w przypadku nieprawidłowego zrostu. Decyzję podejmuje się na podstawie wyników badań obrazowych, takich jak RTG czy tomografia komputerowa.  

Techniki leczenia operacyjnego:

Stabilizacja drutami Kirschnera:

• stosowana jest w przypadku prostych złamań;
• druty wprowadza się przezskórnie w celu utrzymania odłamów w prawidłowej pozycji, a następnie unieruchamia się nadgarstek w opatrunku gipsowym;
• metoda jest mało inwazyjna, ale wymaga usunięcia drutów po zakończeniu procesu gojenia.

Płyty dłoniowe i grzbietowe:

• stosowane w bardziej skomplikowanych złamaniach wraz z otwartą repozycją i wewnętrzną stabilizacją (ORIF) z wykorzystaniem płyt i śrub;
• płyty blokowane umożliwiają precyzyjne ustawienie odłamów, co sprzyja stabilnemu gojeniu i pozwala na wczesne rozpoczęcie fizjoterapii;
• wybór między płytą dłoniową a grzbietową zależy od lokalizacji złamania i preferencji chirurga.

Stabilizacja stabilizatorem zewnętrzym:

• leczenie z użyciem stabilizatora zewnętrznego stosuje się w przypadku złamań otwartych, lub wieloodłamowych z dużym rozkawałkowaniem odłamów;
• po wyleczeniu ran można stosować stabilizację wewnętrzną – płyty, śruby.

Artroskopia nadgarstka:

• wykorzystywana jest jako technika wspomagająca w złamaniach obejmujących powierzchnię stawową;
• pozwala dokładnie ustawić odłamy kostne pod kontrolą wzroku i ocenić ewentualne uszkodzenia struktur wewnątrzstawowych, takich jak chrząstka czy więzadła.

Zalety operacyjnego leczenia złamania Collesa

Operacja złamania Collesa, choć bardziej inwazyjna, jest często jedyną opcją w przypadkach skomplikowanych złamań i umożliwia pacjentowi pełny powrót do sprawności. W przypadkach niepewnych, gdy występuje ryzyko wystąpienia przemieszczeń wtórnych – leczenie operacyjne również wydaje się pewniejsze. Oczywiście pacjenci z wysokimi wymaganiami odnośnie sprawności i czasu jej odzyskania, także powinni rozważać leczenie operacyjne, które pominąwszy skutki inwazji ma szereg zalet:

• zapewnia stabilne ustawienie odłamów, minimalizując ryzyko wadliwego zrostu;
• umożliwia szybsze rozpoczęcie odbudowy funkcji, dzięki możliwości wcześniejszego rozpoczęcia rehabilitacji (fizjoterapii);
• w przypadku złamań obejmujących powierzchnię stawową pozwala na dokładną rekonstrukcję anatomiczną, co zapobiega późniejszym powikłaniom, takim jak ograniczenie ruchomości czy artroza.

Rehabilitacja po złamaniu Collesa i powrót do sprawności

Rehabilitacja po złamaniu Collesa, zarówno leczonym zachowawczo, jak i operacyjnie, jest nieodzownym elementem powrotu do pełnej sprawności. Odpowiednio zaplanowana i przeprowadzona fizjoterapia ma na celu przywrócenie ruchomości, siły mięśniowej, koordynacji i funkcjonalności nadgarstka, a także minimalizację ryzyka późniejszych powikłań.

Fizjoterapia po złamaniu Collesa przy leczeniu zachowawczym

W przypadku leczenia zachowawczego rehabilitacja rozpoczyna się po zdjęciu unieruchomienia, zwykle po 6 tygodniach. Kluczowe elementy terapii z fizjoterapeutą obejmują:

• ćwiczenia zwiększające zakres ruchu w  nadgarstku i palcach,
• wzmacnianie mięśni przedramienia poprzez delikatne obciążenie i opór,
• ćwiczenia funkcjonalne, które przygotowują nadgarstek do codziennych aktywności.

Fizjoterapia po złamaniu Collesa przy leczeniu operacyjnym

W przypadku leczenia operacyjnego plan rehabilitacji różni się w zależności od zastosowanej techniki (procedury):

• Stabilizacja drutami Kirschnera – po usunięciu drutów (zazwyczaj po 6 tygodniach) fizjoterapia koncentruje się na przywróceniu ruchomości i siły nadgarstka,

• Stabilizacja płytami blokowanymi – ćwiczenia można rozpocząć wcześniej, często już w pierwszym tygodniu po operacji, jeśli nie ma wyraźnych przeciwwskazań; wczesne rozpoczęcie terapii pozwala zapobiegać sztywności stawu i przyspiesza proces powrotu do sprawności.

Kluczowe elementy rehabilitacji po złamaniu Collesa

• Kontrola bólu i obrzęku. W początkowej fazie stosuje się techniki łagodzenia bólu i redukcji obrzęku, takie jak chłodzenie, uniesienie kończyny czy terapia manualna.
• Fizykoterapia. Zabiegi takie jak laseroterapia, ultradźwięki czy magnetoterapia mogą wspomóc proces gojenia, zmniejszyć obrzęk i przyspieszyć regenerację tkanek.
• Ćwiczenia proprioceptywne. Ćwiczenia poprawiające czucie głębokie są szczególnie istotne dla pacjentów aktywnych fizycznie, zwłaszcza tych, którzy planują powrót do sportu.
• Terapia manualna. Wspierać mobilizację stawów i tkanek, co przyspiesza przywracanie ruchomości w nadgarstku.
• Edukacji pacjenta. Niezwykle ważne jest zaangażowanie pacjenta w proces rehabilitacji. Wyjaśnienie, jakich ruchów unikać, jak prawidłowo obciążać nadgarstek oraz jakie ćwiczenia wykonywać w domu, pozwala na bardziej efektywną terapię.
• Wsparcie psychologiczne. W przypadku bardziej skomplikowanych urazów niektórzy pacjenci mogą odczuwać frustrację lub lęk związany z ograniczeniami ruchowymi i bólem. Wsparcie psychologiczne może pomóc w radzeniu sobie z tymi trudnościami i zwiększyć zaangażowanie w proces leczenia.

Rehabilitacja skupia się nie tylko na przywróceniu pełnej ruchomości, ale także na zapobieganiu późniejszym problemom, takim jak zespół cieśni nadgarstka czy zmniejszona siła chwytu. Regularne monitorowanie postępów za pomocą pomiarów zakresu ruchu i testów funkcjonalnych pozwala dostosować program terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta. Dzięki kompleksowemu podejściu do rehabilitacji i fizjoterapii po złamaniu Collesa pacjent może skutecznie odzyskać funkcjonalność nadgarstka, minimalizując ryzyko powikłań i przyspieszając powrót do normalnego życia.