Ścięgna są niezwykle ważnymi strukturami w ludzkim narządzie ruchu, odpowiedzialnymi za przenoszenie siły skurczu mięśnia na poszczególne części szkieletu i/lub pojedyncze kości. Można je porównać do linek w rowerze – za ich pośrednictwem siła, z którą naciskamy na klamkę hamulca na kierownicy zaciska jego szczęki na kole.
Specyficzną grupę ścięgien stanowią ścięgna prostowników i zginaczy palców. To właśnie dzięki nim możemy poruszać palcami ręki. Uszkodzenia tych newralgicznych struktur stanowią poważny problem kliniczny i są wyzwaniem dla ortopedów – wymagają precyzyjnej diagnostyki i odpowiedniego, specjalistycznego leczenia.
Zapraszamy do zapoznania się z artykułem, który powstał na podstawie obszernego wywiadu z dr. Kamilem Kurczyńskim, specjalistą ortopedii i traumatologii, który zajmuje się w FORM chirurgią ręki i nadgarstka, czyli leczeniem chorób i urazów ręki.
Co to są ścięgna prostowników i zginaczy palców oraz jaka jest ich funkcja?
Ścięgna, generalnie, są to pasma tkanki łącznej o dużej wytrzymałości, które przyczepiają mięśnie do kości. Ich główną funkcją jest przenoszenie siły pochodzącej ze skurczu tych mięśnia na określony układ kostny lub pojedynczą kość, co umożliwia wykonywanie ruchów. Takich ścięgien jest w całym narządzie ruchu człowieka wiele, mają one swoje określone funkcje, które determinują ich umiejscowienie (przyczepy), budowę oraz wielkość. W obrębie ręki wyróżniamy: ścięgna prostowników palców, które odpowiadają za ich prostowanie, oraz ścięgna zginaczy palców, umożliwiające ich zginanie.
Umiejscowienie i budowa anatomiczna ścięgien palców
Ścięgna zginaczy palców rozpoczynają się w przedramieniu, przechodzą przez nadgarstek i biegną wzdłuż dłoni, kończąc się na paliczkach palców. Dzielą się na zginacze powierzchowne i głębokie. Zginacze powierzchowne przyczepiają się do paliczków bliższych i odpowiadają za ich zginanie, podczas gdy zginacze głębokie przechodzą dalej, przyczepiając się do paliczków dalszych, umożliwiając zginanie końcowych segmentów palców. Dzięki temu możemy wykonywać precyzyjne ruchy chwytania i manipulacji przedmiotami trzymanymi w palcach (w ręce).
Ścięgna prostowników palców również rozpoczynają się w przedramieniu, ale biegną po grzbietowej stronie nadgarstka i dłoni, kończąc się na paliczkach palców. Odpowiadają za prostowanie palców i nadgarstka, co pozwala na otwieranie dłoni, zwalnianie uchwytu oraz wykonywanie ruchów takich jak wskazywanie czy pisanie. Ich prawidłowe funkcjonowanie jest kluczowe dla koordynacji i precyzji ruchów ręki.
Na czym polega uszkodzenie ścięgien prostowników i zginaczy?
Możemy mieć do czynienia z urazem ścięgna prostownika lub zginacza palca, lub obu jednocześnie. W zależności od tego, które z nich jest uszkodzone i w jaki sposób, powstają określone upośledzenia funkcji ręki – brak wyprostu bądź zgięcia palca lub jego wyprostu i zgięcia jednocześnie.
Uszkodzenie ścięgien zginaczy i prostowników polega na przerwaniu ich ciągłości w wyniku przeciążenia, powstania choroby/stanu zapalnego lub oderwania przyczepu. Ścięgna prostowników biegną powierzchownie, co czyni je bardziej podatnymi na urazy cięte. Ścięgna zginaczy, położone głębiej, są częściej uszkadzane w wyniku ran głębokich.
W przypadku obu ścięgien możemy mieć do czynienia z utratą bądź utrudnieniami ślizgu w wyniku przeciążeń i powstałych na ich tle stanów zapalnych, przykurczy i zrostów – np. palec zatrzaskujący.
Przyczyny i mechanizmy powstawania urazu ścięgna zginacza i prostownika palca
Uszkodzenia ścięgien prostowników i zginaczy palców najczęściej wynikają z urazów ciętych, takich jak:
- przecięcia szkłem,
- rany zadane nożem,
- uszkodzenia spowodowane narzędziami mechanicznymi (np. piła tarczowa, maszyny rolnicze).
Mogą one również powstawać w wyniku przeciążenia lub nagłego, mechanicznego urazu ścięgna prostownika lub zginacza palca, np. przy forsownym zgięciu wyprostowanego palca, co może prowadzić do oderwania dystalnej części prostownika od podstawy paliczka. Dodatkowymi czynnikami uszkodzeń mogą być choroba reumatyczna (RZS), w wyniku której dochodzi do samoistnego uszkodzenia ścięgien, oraz rany głębokie odnoszone przy okazji prac fizycznych bądź w wyniku wypadków komunikacyjnych.
Objawy uszkodzenia ścięgien prostowników i zginaczy palców
Główne objawy uszkodzenia ścięgien zginaczy oraz prostowników palców są dosyć oczywiste i trudne do przeoczenia czy pomylenia. Najczęściej są to:
- niemożność aktywnego wyprostu lub zgięcia palca,
- obrzęk i bolesność w miejscu urazu,
- deformacja palca,
- niekiedy towarzyszące uszkodzenie naczyń i nerwów, prowadzące do drętwienia i zaburzeń czucia w palcach lub ręce.
Diagnostyka uszkodzeń ścięgien zginaczy i prostowników palców
Podstawą diagnostyki urazu ścięgna zginacza lub prostownika palca jest badanie fizykalne, w którym ocenia się funkcję czynną zgięcia i wyprostu palca (bądź palców). W celu określenia charakteru oraz stopnia uszkodzenia często wykonuje się badanie ultrasonograficzne (USG ortopedyczne), które pozwala ocenić – np. w przypadku przerwania ciągłości ścięgna, jak bardzo oddalone są od siebie jego uszkodzone końce. Odpowiednie i precyzyjne rozpoznanie ma absolutnie kluczowe znaczenie przy kwalifikacji do odpowiedniej metody leczenia a w przypadku wskazań do leczenia operacyjnego pozwala odpowiednio zaplanować zabieg.
Cel i podejście do leczenia uszkodzenia ścięgna zginacza lub prostownika palca oraz rokowania
Leczenie uszkodzeń ścięgien prostowników i zginaczy ma na celu przywrócenie funkcji ręki i możliwie jak najpełniejszej ruchomości palca lub palców. W zależności od stopnia i charakteru uszkodzenia stosuje się adekwatne metody.
Postępowanie operacyjne oraz prawidłowe leczenie zależy od strefy uszkodzenia ścięgna. Odpowiednie zlokalizowanie tej strefy – czy to w przypadku prostownika, czy zginacza jest kluczowe w doborze leczenia, techniki chirurgicznej i określaniu rokowań.
Rokowania w dużej mierze zależą od czasu reakcji pacjenta od momentu powstania urazu lub wystąpienia objawów – im szybciej pacjent pojawi się w gabinecie i wdrożona zostanie odpowiednia terapia lub interwencja chirurgiczna, tym rokowania będą lepsze.
- W przypadku całkowitego przecięcia ścięgna niezbędne jest leczenie operacyjne.
- Przy uszkodzeniach zamkniętych (np. oderwanie ścięgna od paliczka) można zastosować leczenie zachowawcze.
Zachowawcze leczenie uszkodzenia ścięgna prostownika i zginacza palca
W przypadkach, w których uszkodzenie nie jest całkowite lub dotyczy dystalnej (dalszej) części prostownika, możliwe jest leczenie nieoperacyjne. Zachowawcze leczenie uszkodzenia ścięgna prostownika bądź zginacza palca dłoni polega na:
- unieruchomieniu palca w wyproście na 6-8 tygodni,
- zapewnieniu warunków do powstania blizny włóknistej (istotne jest aby struktura takiej blizny sprzyjała jakości ślizgu ścięgna),
- stopniowym wdrażaniu rehabilitacji po zakończeniu okresu unieruchomienia.
Operacja ścięgna prostownika lub zginacza palca dłoni
W przypadku uszkodzeń otwartych, rozległych, w których doszło do przerwania ścięgna na jego przebiegu, oderwania lub oderwania z awulsją (z fragmentem kości), lub gdy doszło do deformacji/przerostów ścięgien blokujących ich ślizg – stosuje się leczenie operacyjne. Przebieg operacji ścięgna zginacza bądź prostownika palca ręki i dobór procedury zabiegowej wynika z charakteru urazu. Są to:
- szew pierwotny ścięgna – stosowany, gdy końce ścięgna są blisko siebie i możliwe jest ich zszycie;
- transfery i przeszczepy ścięgien – stosowane, gdy ścięgno obkurczyło się lub uraz był odległy w czasie; przeszczepy mogą być pobierane z przedramienia lub stopy pacjenta;
- protezoplastyka ścięgien – w przypadku braku możliwości zszycia pierwotnego stosuje się specjalne protezy w postaci rurki, umożliwiające wykonanie wtórnego przeszczepu;
- uwalnianie ścięgien ze zrostów,
- rekonstrukcje ścięgien przy użyciu przeszczepów lub implantów.
Znaczenie fizjoterapii ścięgien palca w leczeniu uszkodzeń
Rehabilitacja z zaangażowaniem fizjoterapeuty wyspecjalizowanego w terapiach ręki jest kluczowym elementem leczenia uszkodzeń ścięgien palców. Fizjoterapia ścięgna palca powinna się rozpocząć jak najwcześniej, aby zapobiegać tworzeniu się blizn i przykurczy – zarówno w trybie leczenia zachowawczego jak i bezpośrednio po zabiegu chirurgicznym. Zazwyczaj obejmuje:
- ćwiczenia poprawiające ślizg ścięgna,
- terapię manualną w celu mobilizacji tkanek i wytworzenia prawidłowych blizn,
- stopniowe obciążanie i wzmacnianie ręki,
- elektrostymulację w celu poprawy funkcji mięśni.
Powrót do sprawności po uszkodzeniu ścięgna zginacza lub prostownika palca
Najlepsze rokowania dotyczą pacjentów, u których leczenie wdrożono szybko. W przypadkach zaniedbanych lub złożonych uszkodzeń powrót do pełnej funkcji może być utrudniony. Czas powrotu do sprawności zależy od kilku czynników:
- rodzaju urazu,
- wykorzystanej techniki operacyjnej,
- skuteczności/solidności fizjoterapii.
Uszkodzenia ścięgień palców. Podsumowanie
Uszkodzenia ścięgien prostowników i zginaczy palców to poważny problem, który wymaga szybkiej diagnostyki i odpowiedniego leczenia. Warto zauważyć, że ścięgna te są narażone na różnego rodzaju urazy, takie jak przecięcia czy naderwania, które mogą znacząco upośledzać funkcje ręki. Absolutnie fundamentalne znaczenie ma czas podjęcia interwencji chirurgicznej oraz skuteczność rehabilitacji. Wczesna diagnoza, właściwe leczenie i profesjonalna fizjoterapia są kluczami do odzyskania sprawności ręki. W przypadku urazów tego typu warto skorzystać z pomocy specjalistów, doświadczonych i biegłych w tego typu urazach.
