Zapalenie kaletki łokciowej – przyczyny, objawy, leczenie i powrót do sprawności

Kaletki maziowe to niewielkie struktury błoniaste wypełnione płynem. Znajdują się w wielu miejscach narządu ruchu człowieka, w których dochodzi do intensywnej ruchomości tkanek bądź nacisku, czyli w okolicach stawów, na przebiegu ścięgien i więzadeł, w dużych grupach mięśniowych oraz na powierzchniach kości. Głównym zadaniem kaletek jest produkcja płynu maziowego, który stanowi rodzaj „smaru” zmniejszającego tarcie.  

Dzięki prawidłowo funkcjonującym kaletkom maziowym tkanki mogą swobodnie ślizgać się względem siebie, co umożliwia ich płynny, nieskrępowany i bezbolesny ruch; dodatkowo kaletki są zabezpieczeniem przed czynnikami fizycznymi wywołującymi niepożądany nacisk (kaletki powierzchowne).

W wyniku przeciążeń, urazów lub infekcji kaletki mogą ulegać stanom zapalnym, co prowadzi niekiedy do bardzo przykrych dolegliwości bólowych i poważnego obrzęku – jest to tzw. zapalenie kaletki (bursitis). Kaletką, która jest szczególnie narażona na ryzyko zapaleń jest kaletka wyrostka łokciowego.

Zapraszamy do zapoznania się z artykułem poświęconym zapaleniu kaletki łokciowej (wyrostka łokciowego), który powstał na podstawie obszernego wywiadu z dr. Filipem Kucharczykiem – ortopedą i traumatologiem, zajmującym się w Form chirurgią łokcia, ręki oraz nadgarstka.  

Co to jest kaletka łokciowa (kaletka wyrostka łokciowego)?

Kaletka łokciowa, inaczej nazywana – kaletką wyrostka łokciowego, jest jedną z wielu odmian kaletek maziowych występujących w całym aparacie ruchu człowieka. Znajduje się nad wyrostkiem łokciowym kości łokciowej i pokrywa przyczep mięśnia trójgłowego ramienia. Jest to struktura przypominająca poduszkę wypełnioną płynem maziowym, która amortyzuje nacisk i zapobiega nadmiernemu uciskowi na kość – dzięki temu chroni mięśnie, ścięgna oraz skórę przed przeciążeniami i urazami wynikającymi z długotrwałego opierania się na łokciu lub jego mechanicznego obciążenia.

Jest to kaletka powierzchowna, co oznacza, że znajduje się blisko skóry i jest bardziej narażona na ucisk oraz urazy mechaniczne niż kaletki głębokie. Stąd też jej szczególna podatność na zapalenia. 

Główną funkcją kaletki łokciowej jest zmniejszenie tarcia i zapewnienie płynnego ślizgania się skóry oraz tkanek miękkich po powierzchni kości łokciowej; redukując opór – ułatwia ona dynamiczne zmiany pozycji podczas zginania i prostowania łokcia.

Co to jest i na czym polega zapalenie kaletki łokciowej?

W normalnych warunkach, zdrowa kaletka łokciowa zawiera niewielką ilość płynu maziowego, który zmniejsza tarcie między skórą a kością łokciową oraz chroni tę strukturę przed urazami. Zapalenie kaletki łokciowej to stan chorobowy rozwijający się w obrębie kaletki położonej nad tylną częścią stawu łokciowego. W wyniku podrażnienia, urazu lub infekcji dochodzi do zaburzenia jej funkcji, polegającego na nadmiernej produkcji płynu maziowego, co prowadzi do przekrwienia tkanek, obrzęku, bólu oraz ograniczenia ruchomości w stawie łokciowym.

W zależności od przyczyny zapalenie kaletki łokciowej może mieć różny charakter:

• samoistny – gdy nie można określić konkretnej przyczyny,
• aseptyczny (niezakaźny) – spowodowany przeciążeniem lub urazem,
• ropny (bakteryjny) – wynikający z infekcji bakteryjnej, często po urazie lub skaleczeniu.

Przyczyny zapalenia kaletki łokciowej

Oprócz już wymienionych, istnieje szereg czynników mogących wywoływać lub sprzyjać powstawaniu tego stanu. Do najczęstszych przyczyn zapalenia kaletki łokciowej należą:

• przewlekły ucisk – najczęściej długotrwałe opieranie łokcia na twardych powierzchniach; dawniej nazywano zapalenie kaletki łokciowej „łokciem kierowcy” ze względu na częstość występowania choroby u zawodowych kierowców, którzy przez wiele godzin opierali łokieć na podłokietniku; inną nazwą jest „łokieć studenta” – w związku z zapaleniem wynikającym z długiego podpierania się na łokciach w czasie nauki,
• urazy mechaniczne – uderzenia, głębsze otarcia, stłuczenia i skaleczenia mogą prowadzić do miejscowego stanu zapalnego,
• infekcje bakteryjne – mogą wystąpić wtórnie na skutek urazu, który doprowadza do wniknięcia bakterii w głąb tkanek lub przez zakażenie krwiopochodne (np. w wyniku infekcji toczącej się w organizmie),
• choroby ogólnoustrojowe – np. dna moczanowa, w której kryształki kwasu moczowego osadzają się w płynie maziowym kaletki, powodując jej zapalenie.

Objawy zapalenia kaletki łokciowej

Stan chorobowy może się rozwijać stopniowo lub pojawić się nagle, w zależności od przyczyny schorzenia. Typowe objawy zapalenia kaletki łokciowej obejmują:

• ból w okolicy wyrostka łokciowego – nasila się przy nacisku, ruchach łokcia oraz długotrwałym podpieraniu się na twardej powierzchni;
• obrzęk i widoczne uwypuklenie skóry nad łokciem – spowodowane nagromadzeniem płynu zapalnego w kaletce, może przypominać miękką, elastyczną torbiel;
• zaczerwienienie i nadmierną ciepłotę skóry – w wyniku stanu zapalnego skóra nad kaletką może stać się napięta, podrażniona i wrażliwa na dotyk;
• ograniczenie ruchomości w łokciu – ból i obrzęk mogą powodować sztywność, szczególnie przy zginaniu i prostowaniu ręki;
• w przypadku ropnego zapalenia – pojawiają się objawy ogólne, takie jak gorączka, dreszcze i osłabienie, a w miejscu obrzęku może utworzyć się ropień, powodujący silny ból i ryzyko rozprzestrzenienia infekcji.

Diagnostyka zapalenia kaletki łokciowej

Podstawą rozpoznania zapalenia kaletki łokciowej jest szczegółowy wywiad lekarski oraz badanie kliniczne, podczas którego lekarz ocenia obrzęk, bolesność, zaczerwienienie oraz zakres ruchomości w stawie łokciowym.

W razie wątpliwości lub potrzeby dokładniejszej oceny przyczyny zapalenia stosuje się dodatkowe badania diagnostyczne.

• USG (ultrasonografia) – USG ortopedyczne pozwala ocenić ilość płynu w kaletce, wykryć ewentualne pogrubienie jej ścian oraz różnicować zapalenie kaletki z innymi schorzeniami, np. torbielami czy urazami ścięgien.
• Punkcja diagnostyczna – polega na pobraniu płynu z kaletki w celu oceny jego przejrzystości, obecności krwi, bakterii lub kryształków kwasu moczowego; pozwala także na rozróżnienie pomiędzy zapaleniem aseptycznym a infekcyjnym oraz na stwierdzenie dny moczanowej.
• Badania laboratoryjne – stosowane w przypadku podejrzenia infekcji, mogą obejmować: morfologię krwi z CRP i OB – ocena stanu zapalnego organizmu, posiew płynu z kaletki – identyfikacja bakterii i dobranie odpowiedniego antybiotyku, badanie poziomu kwasu moczowego we krwi – diagnostyka dny moczanowej,
• RTG – wykluczenie zmian kostnych, złamań, zwapnień czy przewlekłych zmian zapalnych kości tworzących staw łokciowy,
• Rezonans magnetyczny (MRI) – rezonans magnetyczny będzie konieczny w przypadku przewlekłego zapalenia lub podejrzenia głębszych uszkodzeń struktur stawu oraz w przypadku planowania operacji.

Leczenie zapalenia kaletki łokciowej

Leczenie zapalenia kaletki łokciowej zależy od jego przyczyny, nasilenia objawów oraz obecności ewentualnych powikłań. W większości przypadków stosuje się metody zachowawcze, mające na celu redukcję bólu i likwidację stanu zapalnego. W przypadkach infekcji podstawą jest eliminacja bakterii i zapobieganie dalszemu rozwojowi zakażenia. Jeśli dolegliwości są przewlekłe, nawracające lub związane z rozwojem powikłań zagrażających funkcji łokcia – należy rozważyć leczenie operacyjne.

Leczenie zachowawcze (przypadki przeciążeniowego zapalenie kaletki łokciowej)

Przeciążeniowe zapalenie kaletki łokciowej, wynikające z długotrwałego ucisku lub intensywnej aktywności fizycznej, najczęściej ustępuje po zastosowaniu odpowiednich metod regeneracyjnych i przeciwzapalnych. W takich przypadkach stosuje się:

• leki przeciwzapalne (NLPZ) – niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak ibuprofen czy diklofenak, pomagają zmniejszyć stan zapalny i złagodzić ból. Mogą być stosowane zarówno doustnie, jak i miejscowo w postaci maści czy żeli;
• odpoczynek i odciążenie łokcia – unikanie podpierania się na łokciu oraz ograniczenie czynności wywołujących ból pozwala zmniejszyć podrażnienie kaletki i przyśpieszyć jej regenerację. Pomocne może być także zastosowanie miękkiej opaski ochronnej;
• chłodzenie – regularne stosowanie zimnych okładów lub lodu (owiniętego w ręcznik) przez 10–15 minut kilka razy dziennie pomaga zmniejszyć obrzęk i złagodzić stan zapalny;
• punkcja kaletki – w przypadku znacznego nagromadzenia płynu lekarz może przeprowadzić odciągnięcie płynu za pomocą cienkiej igły, co redukuje ucisk na okoliczne tkanki i przyspiesza proces gojenia;
• sterydoterapia miejscowa – wstrzyknięcie glikokortykosteroidów bezpośrednio do kaletki łokciowej może skutecznie zahamować stan zapalny, jednak metoda ta jest stosowana ostrożnie, ponieważ może osłabić tkanki łączne.  

W łagodnych przypadkach objawy mogą ustąpić w ciągu kilku dni lub tygodni, jednak brak reakcji w formie odpowiedniego leczenia zachowawczego i dalsze przeciążanie łokcia mogą prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego.

Leczenie ropnego zapalenia kaletki łokciowej

Jeśli stan zapalny ma charakter infekcyjny (ropny), leczenie musi być intensywniejsze. Brak zdecydowanej interwencji przy ropnym zapaleniu kaletki łokciowej może prowadzić do rozprzestrzenienia się zakażenia na sąsiednie tkanki lub nawet do rozwoju zapalenia kości i szpiku a w skrajnych przypadkach do sepsy. W takich przypadkach stosuje się:

• punkcję terapeutyczną – polegającą na odciągnięcie treści ropnej z kaletki, co zmniejsza ból, ogranicza obrzęk i umożliwia ocenę rodzaju bakterii odpowiedzialnych za zakażenie,
• antybiotykoterapię – początkowo stosuje się antybiotyki o szerokim spektrum działania, takie jak cefalosporyny lub klindamycyna, a po uzyskaniu wyników posiewu płynu możliwe jest dostosowanie antybiotyku do wykrytego szczepu drobnoustroju,
• drenaż chirurgiczny – jeśli zapalenie ropne jest zaawansowane, może być konieczne nacięcie i założenie drenażu w celu usunięcia ropy oraz dokładnego oczyszczenia kaletki.

Operacja zapalenia kaletki łokciowej (kaletki wyrostka łokciowego) – bursektomia

Interwencja chirurgiczna i operacyjne usunięcie kaletki (bursektomia) jest stosowane w ostateczności – w przypadkach, w których:  

• zapalenie ma charakter nawracający – pomimo stosowania leczenia zachowawczego dochodzi do powtarzających się epizodów stanu zapalnego,
• leczenie zachowawcze nie przynosi rezultatów – ból i obrzęk utrzymują się przez długi czas, ograniczając funkcjonowanie ręki,
• występuje przewlekłe lub ropne zapalenie kaletki – w szczególności w przypadkach, gdy dochodzi do zwłóknienia kaletki lub jej zakażenia, które nie ustępuje mimo antybiotykoterapii.

Trudności i ryzyko związane z bursektomią

Chirurdzy zazwyczaj starają się unikać zabiegu bursektomii; wymaga on doświadczenia klinicznego i wprawy ze strony operatora, ponieważ:

• skóra w okolicy łokcia jest cienka i narażona na napięcia – co utrudnia prawidłowe gojenie się rany pooperacyjnej,
• pacjenci z cukrzycą i chorobami reumatycznymi mają wolniejszy proces regeneracji – co zwiększa ryzyko powikłań pooperacyjnych, takich jak zakażenia lub niepełne zrosty tkanek,
• całkowite usunięcie kaletki jest koniecznością – jeśli pozostanie jej fragment, stan zapalny może nawracać, co prowadzi do ponownych dolegliwości i ewentualnej konieczności powtórnej operacji.

Znaczenie fizjoterapii przy zapaleniu kaletki łokciowej

Zabiegi przeprowadzane przez fizjoterapeutę odgrywają kapitalną rolę w leczeniu przeciążeniowego zapalenia kaletki łokciowej, istotnie pomagając w redukcji bólu, zmniejszeniu stanu zapalnego oraz przywróceniu pełnej funkcji stawu łokciowego. W zależności od etapu leczenia i stopnia dolegliwości fizjoterapia zapalenia kaletki łokciowej może obejmować szereg metod terapeutycznych:

• fizykoterapia – obejmuje zabiegi mające na celu łagodzenie stanu zapalnego i obrzęku, np. krioterapię (zimne okłady), ultradźwięki, laseroterapię czy elektroterapię, które zmniejszają ból i poprawiają regenerację tkanek;
• terapie manualne – techniki mobilizacyjne i masaż poprawiają drenaż limfatyczny, ukrwienie oraz elastyczność tkanek, co wspomaga wchłanianie nagromadzonego płynu i zmniejsza obrzęk;
• ćwiczenia usprawniające – stopniowo wprowadzane ćwiczenia mające na celu przywrócenie pełnego zakresu ruchu w stawie łokciowym, wzmocnienie mięśni oraz zapobieganie nawrotom zapalenia.

Fizjoterapia w ropnym zapaleniu kaletki łokciowej

W przypadku ropnego zapalenia kaletki łokciowej fizjoterapia nie jest wskazana, ponieważ priorytetem jest eliminacja infekcji poprzez leczenie farmakologiczne (antybiotyki) lub interwencję chirurgiczną (drenaż lub usunięcie kaletki).

Rehabilitacja po bursektomii (usunięciu kaletki)

Jeśli konieczne było przeprowadzenie bursektomii, czyli operacyjnego usunięcia kaletki łokciowej, rehabilitacja po operacji kaletki łokciowej stanowi równie istotny element procesu rekonwalescencji. Obejmuje:

• fizjoterapię – zabiegi wspomagające gojenie i zmniejszające ryzyko powikłań,
• ćwiczenia wzmacniające – stopniowa aktywizacja mięśni w celu przywrócenia siły i stabilizacji stawu łokciowego,
• stopniowe przywracanie zakresu ruchu – aby zapobiec sztywności i przykurczom, które mogą pojawić się po operacji.

Powrót do zdrowia, odzyskanie sprawności i rokowania po przebytym zapaleniu kaletki łokciowej

Bursektomia, czyli operacyjne usunięcie kaletki, może skutecznie wyeliminować problem nawracających stanów zapalnych. Jednak proces gojenia może być długotrwały, a potencjalne powikłania, takie jak bliznowacenie, infekcje czy ograniczenie ruchomości, sprawiają, że zabieg ten traktuje się jako ostateczność i stosuje tylko w przypadkach, gdy inne metody leczenia nie przynoszą rezultatów.

Niektórzy ortopedzi zalecają krótkotrwałe unieruchomienie łokcia, zwłaszcza w ostrym stanie zapalnym, aby ograniczyć ruch i umożliwić regenerację kaletki. Może ono obejmować opatrunki stabilizujące, temblak lub łuskę ortopedyczną. Jednak długotrwałe unieruchomienie nie jest zalecane, ponieważ staw łokciowy ma naturalne predyspozycje do sztywnienia. Brak ruchu przez dłuższy czas może prowadzić do osłabienia mięśni, ograniczenia zakresu ruchu oraz rozwoju przykurczu stawu łokciowego, co utrudnia powrót do pełnej sprawności.

Rokowania związane z leczeniem zapalenia kaletki łokciowej i czas rekonwalescencji oraz powrót do sprawności są zróżnicowane.

• Łagodne zapalenie kaletki łokciowej – może ustąpić samoistnie lub w ciągu kilku dni przy zastosowaniu leczenia zachowawczego (odpoczynek, leki przeciwzapalne, chłodzenie).
• Ropne zapalenie kaletki – wymaga dłuższego leczenia, trwającego od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy, zwłaszcza jeśli konieczna jest antybiotykoterapia lub interwencja chirurgiczna.
• Po operacji usunięcia kaletki – okres rekonwalescencji jest znacznie dłuższy. Proces gojenia może być utrudniony, szczególnie u pacjentów z chorobami współistniejącymi, takimi jak cukrzyca, choroby reumatyczne czy zaburzenia krążenia, które mogą opóźniać regenerację tkanek.

Pełne odzyskanie sprawności po bursektomii wymaga regularnej rehabilitacji, obejmującej ćwiczenia poprawiające zakres ruchu i siłę mięśniową, co pozwala uniknąć sztywności i powikłań związanych z długotrwałym ograniczeniem aktywności.

Zapalenie kaletki łokciowej. Podsumowanie

Zapalenie kaletki łokciowej jest powszechnym schorzeniem, które w większości przypadków można skutecznie leczyć metodami zachowawczymi. W przypadkach infekcyjnych lub przewlekłych konieczne jest zastosowanie bardziej zaawansowanych metod, w tym interwencji chirurgicznych. Współpraca z fizjoterapeutą może znacząco przyspieszyć proces rehabilitacji, pod warunkiem braku infekcji. Skuteczne leczenie – zarówno zachowawcze, jak i operacyjne – pozwala na całkowite wyleczenie zapalenia kaletki łokciowej i powrót do pełnej sprawności, o ile pacjent przestrzega zaleceń lekarskich i unika czynników ryzyka, które mogą prowadzić do nawrotów schorzenia.