Sztywność łokcia jest dolegliwością, która może dotykać pacjentów w różnym wieku. Jej wystąpienie jest powodowane bardzo różnorodnymi czynnikami. U osób młodszych – najczęściej jest następstwem urazu, u pacjentów starszych może wynikać ze zmian zwyrodnieniowych związanych z procesami starzenia się organizmu. Istotne ograniczenie zakresu ruchu utrudnia podstawowe czynności życia codziennego. Ograniczenie częściowe może być tolerowane i kompensowane przez sąsiadujące stawy – barkowo-ramienny i nadgarstek.
Leczenie przykurczu stawu łokciowego w pierwszych etapach jest zachowawcze i polega na intensywnej fizjoterapii ruchowej. Przypadki, które nie poddają się tego typu leczeniu lub ograniczają znacząco funkcjonalne zakresy ruchu w stawie łokciowym leczy się operacyjnie.
Zapraszamy do zapoznania się z artykułem napisanym przez lek. Filipa Kucharczyka – ortopedę-traumatologa, specjalistę w Form w dziedzinie kończyny górnej. Artykuł jest inspirowany współpracą lek. Kucharczyka z wieloletnim przełożonym i mentorem – profesorem dr. hab. n. med. Stanisławem Pomianowskim, doskonałym i utytułowanym chirurgiem łokcia, wieloletnim kierownikiem Kliniki Chirurgii Urazowej Narządu Ruchu i Ortopedii szpitala SPSK im. A. Grucy w Otwocku.
Co to jest przykurcz zgięciowo-wyprostny stawu łokciowego?
Mówiąc możliwie najprościej – przykurcz stawu łokciowego polega na ograniczeniu ruchomości w tym stawie, w różnym stopniu – od niewielkiego, przez umiarkowany aż do znacznego. Ograniczenie to może występować we wszystkich zakresach ruchów stawu, zarówno w aspekcie wyprostu i zgięcia, jak również w czasie ruchów rotacyjnych przedramienia.
Jakie są przyczyny przykurczu stawu łokciowego?
Przykurcz stawu łokciowego najczęściej pojawia się wtórnie do patologii występujących w jego obrębie. Można je podzielić na urazowe i nieurazowe. Wśród przyczyn związanych z patologiami nieurazowymi należy wymienić:
- zmiany zwyrodnieniowe zniekształcające powierzchnie stawowe,
- ciała wolne pojawiające się wewnątrz stawu,
- choroby wrodzone – np. artrogrypoza lub wrodzone zwichnięcie głowy kości promieniowej,
- przewlekłe zapalenie błony maziowej stawu łokciowego,
- choroby reumatoidalne.
Częściej jednak mamy do czynienia z przyczynami związanymi z urazami.
Sztywność łokcia może rozwinąć się wskutek:
- złamania w obrębie stawu łokciowego – np. złamanie głowy kości promieniowej,
- zwichnięcia stawu łokciowego,
- unieruchomienia stawu łokciowego w przebiegu urazów lub operacji.
Istnieją również przyczyny przykurczu stawu łokciowego, które nie dotyczą bezpośrednio stawu, ale mogą wywoływać jego przykurcz. Są to np. poparzenia, udary mózgu, urazy czaszkowo-mózgowe, w przebiegu których powstają skostnienia okołostawowe.
Budowa anatomiczna stawu łokciowego i jego prawidłowe zakresy ruchu
Staw łokciowy tworzą 3 kości:
- kość ramienna,
- kość promieniowa,
- kość łokciowa.
W obrębie stawu łokciowego mamy kilka równie istotnych powierzchni stawowych – pomiędzy kością promieniową i ramienną, łokciową i ramienną oraz pomiędzy kością promieniową i łokciową. Za stabilność stawu łokciowego odpowiadają więzadła. Wyróżniamy w jego obrębie 3 główne:
- kompleks więzadła pobocznego bocznego,
- więzadło poboczne przyśrodkowe,
- więzadło obrączkowate.
Całość stawu łokciowego obejmuje torebka stawowa składająca się z części przedniej i tylnej.
Zakresy ruchu w zdrowym stawie łokciowym wynoszą 0-150 stopni wyprostu-zgięcia oraz około 70 stopni rotacji wewnętrznej i zewnętrznej. Uważa się, że funkcjonalny ruch stawu łokciowego odbywa się w zakresie 30-130 stopni. Zakres rotacji przedramienia, która odbywa się między innymi w stawie promieniowo-łokciowym i promieniowo-ramiennym powinien sięgać 50 stopni odwracania i 50 stopni nawracania przedramienia.
W wyniku przykurczu zgięciowego stawu łokciowego – w zależności od jego stopnia, zakresy te ulegają odpowiedniemu zmniejszeniu a w przypadkach skrajnych – tzw. „twardych” powodują całkowitą sztywność łokcia.
Jakie są najczęstsze objawy przykurczu stawu łokciowego?
Głównym i najbardziej oczywistym objawem jest ograniczenie zakresu ruchu. Ból może się pojawiać jako objaw towarzyszący w skrajnych zakresach ruchu. Jeśli ból występuje w spoczynku lub podczas niewielkich aktywności – może to wskazywać na dodatkowe patologie w obrębie stawu takie jak: zmiany zwyrodnieniowe, wolne ciała bądź przewlekłe zapalenie błony maziowej.
W przypadku przewlekłego przykurczu zgięciowo-wyprostnego stawu łokciowego może dodatkowo rozwijać się neuropatia nerwu łokciowego na poziomie rowka. Jej objawami są drętwienia palca serdecznego i małego oraz osłabienie niektórych mięśni ręki wraz z ich zanikiem.
Badania obrazowe i diagnostyka przykurczu stawu łokciowego
Rozpoznania najczęściej dokonuje się na podstawie wywiadu, objawów i badania klinicznego. Dolegliwości zgłaszane przez pacjentów są najczęściej bardzo typowe. W celu doprecyzowania przyczyny przykurczu i postawienia precyzyjnej diagnozy wraz ze wskazaniem metody leczenia, wykonuje się badania obrazowe. Diagnostyka przykurczu stawu łokciowego to najczęściej:
- Zdjęcia RTG w celu oceny stawu, zniekształceń powierzchni stawowych oraz innych deformacji i patologii kostnych,
- Badanie USG w celu oceny przykurczu tkanek miękkich – jest to badanie dynamiczne, pozawalające w ruchu ocenić zmiany w tkankach miękkich, takie jak np. przykurcz torebki stawowej bądź zbliznowacenie więzadeł,
- Badania MR i TK wykonuje się jako rozszerzenie diagnostyki obrazowej – rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa pomagają w zaplanowaniu leczenia operacyjnego.
Podejście do leczenia przykurczu stawu łokciowego
Leczenie zachowawcze jest leczeniem z wyboru w pierwszym okresie. Cierpliwa i długotrwała rehabilitacja prowadzona przez wykwalifikowany zespół fizjoterapeutyczny potrafi być bardzo skuteczna. Należy cierpliwie i wytrwale podchodzić do rehabilitacji przykurczu stawu łokciowego ponieważ może ona zająć od 6 do 12 miesięcy.
Nie ma możliwości „wyrehabilitowania” i „rozćwiczenia” przykurczu stawu łokciowego, który wynika z deformacji kostnej, skostnień okołostawowych lub wolnych ciał wewnątrz stawu, które ograniczają jego ruchomość.
Leczenie operacyjne jest leczeniem zarezerwowanym dla pacjentów z utrzymującą się sztywnością stawu pomimo zastosowanego wcześniej leczenia zachowawczego lub w przypadkach pourazowych. Także w przypadku „twardego” przykurczu stawu leczeniem z wyboru jest operacyjne uwolnienie stawu. Fizjoterapia jest nieodłącznym i koniecznym, drugim etapem pooperacyjnego leczenia przykurczu stawu łokciowego.
Leczenie operacyjne przykurczu stawu łokciowego
Zabieg operacyjny składa się z uwolnienia zesztywniałych i przykurczonych tkanek miękkich ograniczających ruch (uwolnienie torebki stawowej, częściowe uwolnienie więzadeł) oraz wycięciu deformacji kostnych mogących powodować blokadę mechaniczną dla prawidłowego ruchu w stawie. Po operacyjnym leczeniu przykurczu stawu łokciowego stosuje się opatrunek na rany pozabiegowe i rozpoczyna rehabilitację już w pierwszych dobach po operacji.
Fizjoterapia i powrót do sprawności po przykurczu zgięciowym stawu łokciowego
Nie należy czekać z rozpoczęciem fizjoterapii do zagojenia się rany pooperacyjnej. We wczesnym okresie po operacji przykurczu zgięciowo-wyprostnego stawu łokciowego, celem ułatwienia procesu rehabilitacji można wspomagać się lekami przeciwbólowymi.
Doskonałym rozwiązaniem poza pracą z fizjoterapeutą jest rehabilitacja przy użyciu mechanicznej szyny wykonującej za pacjenta ruch w stawie we wszystkich płaszczyznach. Rozwiązanie to jest szczególnie korzystne dla pacjentów, którzy chcą lub muszą część rehabilitacji realizować w domu. Szyny takie można wypożyczać na czas terapii.
W przypadku skostnień okołostawowych i ich chirurgicznego usunięcia, część specjalistów uważa, że stosowanie indometacyny w okresie pooperacyjnym zmniejsza ryzyko ponownego powstawania skostnień.
Większość codziennych czynności życiowych wymaga zakresu ruchu w granicach 100 stopni, za funkcjonalny uznaje się ruch w zakresie 30-130 stopni z rotacją 50/50 stopni. Dla pacjentów dotkniętych przykurczem stawu łokciowego szczególnie problematyczne i kłopotliwe są ograniczenia zgięcia i wyprostu stawu łokciowego. Przywrócenie sprawności w tych zakresach zajmuje około 6 miesięcy. Odzyskanie pełnej sprawności może trwać dłużej – nawet do roku.
W Form zajmujemy się leczeniem przykurczu stawu łokciowego metodami zachowawczymi z wykorzystaniem fizjoterapii, jak również leczeniem operacyjnym wszystkich stopni tej dolegliwości.
