Łąkotki to włóknisto–chrzęstna struktury w kształcie półksiężyca, które znajdują się wewnątrz stawu kolanowego. Są elementem niezbędnym do prawidłowej pracy stawu. Podobne struktury o funkcji amortyzującej można znaleźć także w innych stawach – np. w stawie skroniowo-żuchwowym lub barkowo-obojczykowym. Zapraszamy do zapoznania się z artykułem poświęconym uszkodzeniu łąkotek stawu kolanowego i ich leczeniu, który powstał na podstawie wywiadu z dr. n. med. Pawłem Ambroziakiem – ortopedą-traumatologiem, lekarzem medycyny sportowej, specjalistą Form w dziedzinie leczenia chorób kolan oraz urazów i kontuzji sportowych. Zapraszamy do lektury.
Co to są łąkotki?
Łąkotki w stawie kolanowym są amortyzatorami i stabilizatorami chroniącymi kolano przed skutkami przeciążeń, którym jest ono poddawane w czasie praktycznie każdej aktywności fizycznej opartej o pracę nóg. Są tkankami wyspecjalizowanymi o wysokim stopniu doskonałości. W praktyce oznacza to, że spełniają swoją funkcję wręcz idealnie, ale tylko do czasu, kiedy pozostają zdrowe i nienaruszone. W momencie powstania zmian zwyrodnieniowych, zmęczeniowych lub uszkodzenia urazowego, łakotki zaczynają przysparzać dość dużych kłopotów nie tylko w trakcie aktywności fizycznej, ale też w życiu codziennym.
Łąkotki w kolanie pełnią rolę chrzęstno-włóknistych „poduszek”. Występują parzyście w obu kolanach między kością udową a kością piszczelową – przenoszą one obciążenia, amortyzują oraz dodatkowo stabilizują staw. Poprawiają też powierzchnię kontaktu powierzchni stawowych kości udowej i kości piszczelowej rozkładając obciążenia na większym obszarze.
Łąkotki chronią nie tylko sam staw kolanowy, ale także zapobiegają przenoszeniu nadmiernych obciążeń na stawy biodrowe i kręgosłup.
Wyróżniamy łąkotkę boczną oraz przyśrodkową. Obie mają kształt półpierścieni. Łąkotka przyśrodkowa umiejscowiona jest w wewnętrznej (przyśodkowej) części kolana. Łąkotka boczna znajduje się wewnątrz bocznej, zewnętrznej części kolana, ma kształt bardziej zakrzywiony i jest bardziej ruchoma w porównaniu do łąkotki przyśrodkowej.
Na czym polega uszkodzenie łąkotki w kolanie?
Uszkodzenie łąkotek przebiega najczęściej pod postacią naciągnięcia, zgniecenie, rozerwania lub oderwania od struktur kostnych.
Uszkodzona łąkotka w kolanie może prowadzić do uczucia niestabilności stawu i w dłuższym okresie przyspieszać rozwój zmian zwyrodnieniowych. W przypadku kontynuowania aktywności po uszkodzeniu łąkotki ryzyko wystąpienia zmian zwyrodnieniowych w stawie jest znacznie większe i pojawia się szybciej. Uszkodzenie łąkotek może być kluczowe dla pogarszania się ogólnego stanu stawu kolanowego i jego długoterminowego, sprawnego funkcjonowania.
Tkanka, z której zbudowane są łąkotki, u dorosłego człowieka goi się dość opornie. Przede wszystkim, dlatego że jest słabo unaczyniona. Szczególnie u pacjentów powyżej 30-40 roku życia praktycznie nie ma w łąkotkach naczyń, które byłyby w stanie doprowadzić substancje niezbędne do regeneracji. Dlatego właśnie w tym wieku zaczynają rozwijać się zmiany zwyrodnieniowe i pojawiają się uszkodzenia o charakterze zmęczeniowym, które prowadzą do stopniowego osłabienia łąkotek i wzrostu ich podatności na uszkodzenia.
Jakie są najczęstsze przyczyny uszkodzenia łąkotki?
Do uszkodzenia łąkotki może dojść w wyniku dwóch mechanizmów: ostrego – czyli urazu oraz przewlekłego czyli długo trwających obciążeń, na podłożu których rozwijają się w miarę upływu czasu uszkodzenia mechaniczne.
Uszkodzenia łąkotek w kolanie powstać mogą w wyniku nagłego przeciążenia wzdłuż osi długiej kończyny dolnej, obrotu lub uderzenia w kolano. Najczęściej urazowe rozerwania łąkotek są konsekwencją nadwyrężenia kolana w trakcie obciążenia kończyny z jednoczesną rotacją (skręceniem). Szczególnie w czasie uprawiania sportów obciążających kolana – jazdy na nartach, gry w piłkę nożną lub squasha. Do uszkodzenia może także dojść w czasie normalnego, codziennego funkcjonowania – najczęściej w wyniku głębokiego przysiadu z obciążeniem.
Zwyrodnieniowe uszkodzenie łąkotki powstaje w następstwie długotrwałego przeciążenia kolana, które może być rezultatem nadmiernej masy ciała lub wykonywania ciężkiej, powtarzalnej pracy fizycznej bądź też uprawiania dyscypliny sportowej narażającej kolana na monotonne i powtarzalne sekwencje ruchu. Przyczyną uszkodzenia łąkotek może być także specyficzna budowa anatomiczna kolan – szpotawość lub koślawość, które zaburzają osiowość kończyn dolnych i sprzyjają powstawaniu zmian degeneracyjnych łąkotki w wyniku nieprawidłowego, niesymetrycznego obciążania powierzchni stawu.
Mówiąc o nieurazowych uszkodzeniach łąkotek, albo powstałych na tle nieistotnych mikrourazów, trzeba podkreślić, że najczęściej dotykają one łąkotki, która już wcześniej chorowała lub miała obniżoną wytrzymałość. Problem ten dotyka najczęściej osób, które ukończyły 30. lub 40. rok życia.
Do uszkodzenia łąkotek w kolanie może także dojść jednocześnie z urazem innych tkanek w kolanie – np. więzadeł, a w szczególności w przypadku uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego.
Charakterystyczne i typowe objawy uszkodzonej łąkotki w kolanie
Odpowiedź na pytanie: „jak rozpoznać uszkodzenie łąkotki” nie jest skomplikowana. Takim pierwszym i nadrzędnym objawem – jak w przypadku wielu innych urazów – jest zazwyczaj ból, raczej ostry, zogniskowany w bocznej lub przyśrodkowej części kolana. Uszkodzona łąkotka objawia się także odruchową próbą odciążania kończyny po urazie. W sytuacjach zmian zwyrodnieniowych bardzo często uszkodzona łąkotka objawy bólowe daje dopiero po obciążeniu lub w nocy.
Podsumowując można powiedzieć, że charakterystyczne i typowe objawy uszkodzenia łąkotki w kolanie obejmują: ból, uczucie blokady lub przeskakiwania, pstrykania w stawie i wrażenie niestabilności stawu kolanowego.
W przypadku świeżych urazów i uszkodzeń łąkotki, szczególnie takich, do których doszło pod wpływem dużej siły – pojawia się zazwyczaj krwiak i obrzęk.
Blokowanie kolana jako objaw uszkodzonej łąkotki
Innym bardzo charakterystycznym objawem uszkodzenia łąkotki może być poczucie tzw. uciekania nogi, przeskakiwania czegoś w stawie albo blokowania się kolana. Pacjenci często to opisują jako „kliknięcie” w stawie, niemożność poruszenia kolanem – wyprostowania lub zgięcia. Często też opisują, że po wykonaniu kilku prób zgięcia lub wyprostu, uczucie to ustępuje i kolano rusza się swobodnie.
Coś takiego zawsze powinno być sygnałem alarmowym. Zazwyczaj proszę pacjentów, żeby nie testowali na sobie żadnych metod „samonaprawczych” czyli nie próbowali samodzielnie odblokowywać kolana w sytuacjach, w których doszło do jego zablokowania lub ograniczenia możliwości rozprostowania i zginania.
Nawet jeśli dochodzi do „samoistnego odblokowania” stawu kolanowego, nie jest to w żadnym razie objaw wyleczenia uszkodzonej łąkotki. Problem wróci w najmniej odpowiednim momencie i najprawdopodobniej ze zwielokrotnioną siłą.
Tego typu objawy są wskazaniem do przeprowadzenia badań obrazowych.
Jak wygląda diagnostyka uszkodzenia łąkotki?
W przypadkach uszkodzeń łąkotek, oczywiście poza absolutnie podstawowym badaniem palpacyjnym w gabinecie i wywiadem z pacjentem, zazwyczaj stosuje się dwa typy badań obrazowych.
Pierwszym z nich jest USG, które jest w diagnostyce uszkodzeń łąkotek często pierwszym krokiem. Trzeba jednak pamiętać, że badanie to niejednokrotnie może wprowadza mylne dane. Z jednej strony może niedoszacowywać zakres uszkodzeń i dawać trochę złudne poczucie bezpieczeństwa, z drugiej strony może także przeszacowywać uszkodzenia w sytuacjach, w których w rzeczywistości nie występuje poważniejszy problem. Dlatego badanie USG w praktyce powinno się uzupełniać o rezonans magnetyczny, szczególnie gdy rozważane jest podjęcie leczenia operacyjnego. Można oczywiście posłużyć się wyłącznie badaniem rezonansem magnetycznym ponieważ daje ono większe możliwości obiektywnej oceny ewentualnego uszkodzenia oraz pozwala zaproponować pacjentowi bardziej precyzyjne postępowanie.
Obrazowanie USG jest natomiast nieocenione w czasie monitorowania procesu gojenia uszkodzeń łąkotki – zarówno w procesie leczenia zachowawczego, ale przede wszystkim w sytuacjach pooperacyjnych, w których pacjent jest po szyciu łąkotki. Badanie USG dobrze pokazuje przebieg procesu dojrzewania blizny, stabilność rekonstruowanej tkanki i ewentualne procesy zapalne. Badanie przy pomocy rezonansu magnetycznego nie jest tak skuteczne w nadzorowaniu procesu gojenia się uszkodzenia łąkotki – szczególnie we wczesnym okresie pooperacyjnym ponieważ powstające blizny przez długi czas wyglądają w tym obrazie podobnie do uszkodzenia co utrudnia ocenę procesu gojenia.
Jak wygląda i przebiega leczenie uszkodzenia łąkotki?
Leczenie uszkodzonej łąkotki zależy od tego, jakiego rodzaju uszkodzenie stwierdzimy w procesie diagnostycznym i jaka jest jego rozległość. Istotne jest także czy uszkodzenie łąkotki pozostaje stabilne, czyli takie, które mimo uszkodzenia tkanki nie doprowadziło do niekontrolowanej ruchomość jej elementów w stawie.
Jeżeli mamy do czynienia z uszkodzeniem stabilnym łąkotki, zwykle podstawą leczenia jest odciążenie stawu kolanowego przy pomocy kul oraz ograniczenie ruchomości stawu kolanowego przy pomocy odpowiedniej ortezy. W miarę upływu czasu, kiedy stan stawu ulega poprawie można rozpocząć powolną fizjoterapię.
Jeżeli w diagnostyce stwierdzamy, że jest to uszkodzenie niestabilne łąkotki, czyli takie, w którym fragment łąkotki oderwał się i przemieszcza się w stawie w mniej lub bardziej niekontrolowany sposób – zazwyczaj w takiej sytuacji leczenie zachowawcze będzie nieskuteczne i lepszym rozwiązaniem jest podjęcie bardziej agresywnych kroków, czyli chirurgii kolana – leczenia operacyjnego. Polega ono na zszyciu uszkodzonego fragmentu, albo w określonych sytuacjach usunięcie go, jeżeli łąkotka nie nadaje się do szycia lub rokowania odnośnie wygojenie takiego uszkodzenia są niskie bądź zerowe.
Próby leczenia zachowawczego niestabilnych uszkodzeń łąkotek, szczególnie uszkodzeń, przy których pacjent zgłasza objawy odczuwalne określane mianem „przeskakiwanie”, „pstrykanie w kolanie”, blokowanie ruchu – zazwyczaj kończą się niepowodzeniem, a w sytuacjach, w których leczenie takie jest prowadzone przez dłuższy okres czasu – zazwyczaj kończy się ono większymi uszkodzeniami chrząstki.
Powrót do sprawności po leczeniu uszkodzonej łakotki
Leczenie pooperacyjne łąkotki po zabiegu szycia jest procesem wymagającym – tak dla pacjenta, jak i dla lekarza prowadzącego. Przede wszystkim ze względu na stosunkowo duży reżim, który w nim obowiązuje i który to lekarz musi indywidualnie zaplanować i zalecić pacjentowi. Bez względu bowiem na to, jak precyzyjnie i stabilnie zszyta jest łąkotka, zabieg operacyjny nie oszuka biologii.
Szycie łąkotki jest tylko i wyłącznie stworzeniem możliwie jak najlepszych warunków do jej gojenia się i regeneracji.
Dzięki zabiegowi szycia uszkodzonych łąkotek jesteśmy w stanie zespolić ich części, przytrzymać tkanki tak blisko siebie, żeby mogły one we własnym zakresie się skleić i stworzyć wydolną mechanicznie bliznę. Specjalista ortopedii może posługiwać się najbardziej zaawansowanymi technikami i najbardziej precyzyjnymi metodami zespalania, ale będzie to działanie daremne jeżeli nie dojdzie do prawidłowego i trwałego zrostu tkanki, z której zbudowana jest łąkotka. Jeśli nie dojdzie do takiego sklejenia to – prędzej czy później – szwy się zdestabilizują i dojdzie do ponownego uszkodzenia łąkotki.
Podstawą reżimu w pierwszych tygodniach po operacji szycia łąkotek jest zakaz obciążania operowanej kończyny oraz – w zależności od lokalizacji uszkodzenia – odpowiednie, czasowe ograniczenie zakresu ruchu stawu. Dotyczy ono przede wszystkim skrajnych zakresów czyli pełnego wyprostu i pełnego zgięcia. W miarę upływu czasu można rozpocząć stopniową mobilizację ruchomości stawu kolanowego, możliwie szybko, ale zazwyczaj nie wcześniej niż 2-3 tygodnie od operacji.
„Zwykle w mojej praktyce wygląda to w ten sposób, że zakaz obciążania utrzymuję przez około 4, czasem 6 tygodni w zależności od rodzaju uszkodzenia oraz jakości rekonstuowanej łąkotki. Dopiero po tym czasie zezwalam na zwiększanie obciążenia operowanego stawu. Do takiego – w miarę swobodnego funkcjonowania, nazwijmy to biurowego, niejednokrotnie potrzebne jest 6, 8, a niekiedy nawet 10 tygodni ruchowego reżimu i dużej ostrożności. Do odzyskania w miarę pełnej swobody życiowej trzeba liczyć od 2 do 3 miesięcy.”
Uszkodzenia łąkotek a sport
Powrót do sportu w przypadku leczenia uszkodzenia łakotek w kolanie zazwyczaj wiąże się z długimi miesiącami. Oczywiście wszystko zależy od zakresu uszkodzenia i rodzaju urazu, organizmu pacjenta, jego zdolności regeneracyjnych i zastosowanego leczenia. Dr Ambroziak rzadko kiedy dopuszcza pacjentów do ponownego uprawiania sportu z pełnymi obciążeniami wcześniej niż pół roku od zabiegu – w przypadku leczenia operacyjnego. Niejednokrotnie okres ten wydłużony zostaje do roku, z regularnym monitorowaniem stanu łąkotki – początkowo przy pomocy USG, w późniejszym czasie – rezonansu magnetycznego.
Zdaniem dr. Ambroziaka cierpliwość bardzo się tutaj opłaca. Dlatego, że powrót do sportu w sytuacji, w której pacjent czuje się bardzo dobrze i nie odczuwa dolegliwości bólowych wcale nie musi oznaczać gotowości tkanki do ponownego wysiłku i znoszenia pełnych obciążeń. Bardzo łatwo można „zepsuć” efekt zabiegu lub wielomiesięcznej pracy fizjoterapeuty i leczenia. Decydując się na szycie łąkotki z pewnością trzeba się liczyć z miesiącami pracy.
Jakie sporty można uprawiać przy uszkodzonej łąkotce?
Po odpowiednim okresie rehabilitacji, fizjoterapii i uzyskaniu pełnej sprawności kolana oraz uzyskaniu pozytywnej opinii ortopedy prowadzącego leczenie – nie ma zasadniczych przeciwwskazań do powrotu do sportu po wyleczeniu uszkodzonej łąkotki. Nawet usunięcie fragmentu łąkotki (całkowite usunięcie konieczne jest bardzo rzadko) nie ogranicza mobilności stawu, więc możliwe jest podjęcie aktywności fizycznej. Co więcej, regularna, ale umiarkowana aktywność fizyczna jest w tym wypadku jest szczególnie wskazana, bo usunięcie łąkotki to deficyt ważnego elementu amortyzującego kolana, co może przyspieszać powstawanie zmian zwyrodnieniowych stawu. Główną metodą zapobiegania chorobie zwyrodnieniowej jest regularny ruch i utrzymywanie prawidłowej masy ciała.
Jednocześnie niewskazany jest ekstremalny wysiłek – zwłaszcza aktywności i dyscypliny szczególnie eksploatujące stawy kolanowe – długie biegi po twardej powierzchni, powtarzane zeskoki z wysokości, narciarstwo z dużym obciążeniem, piłka nożna.
Nadmierne obciążenia kolan mogą być szkodliwe dla chrząstki, która jest słabiej chroniona z powodu zmniejszonej zdolności amortyzacyjnej łąkotek. Dużo bezpieczniejsze będą te dyscypliny, w których kolano jest częściowo odciążone – takie jak pływanie czy jazda na rowerze.
