Złamanie łopatki jest najrzadszym złamaniem spośród wszystkich złamań barku. Są to urazy – można powiedzieć typowo męskie, choć oczywiście dotyczą także kobiet. Złamania łopatki są w ogromnej przewadze wysokokinetyczne, dlatego do urazów tego typu najczęściej dochodzi u mężczyzn w przedziale od 25. do 45. roku życia, ze względu na skłonność do ryzyka i brawury w czasie uprawiania sportów lub prowadzenia pojazdów, która u mężczyzn jest powszechniejsza niż u kobiet. Jak wspomniano nie są to urazy częste — w sumie złamania łopatki stanowią zaledwie 1% wszystkich złamań u człowieka i około 5% wszystkich złamań w obrębie kończyny górnej.
Zapraszamy do zapoznania się z obszernym artykułem poświęconym złamaniom łopatki, który powstał między innymi na podstawie wywiadu z dr. Maciejem Miszczakiem, specjalistą Form w dziedzinie leczenia chorób, urazów i dolegliwości barku. Zapraszamy do lektury.
Złamanie łopatki
Złamanie łopatki to w rzeczywistości szereg różnych złamań, do których dochodzi w bardzo charakterystycznych jej miejscach. Najczęstsze złamania łopatki to:
- złamanie grzebienia,
- złamanie wyrostka kruczego,
- złamanie wyrostka barkowego,
- złamanie szyjki,
- złamanie panewki.
Co to jest łopatka?
Łopatka jest to płaska kość przypominająca kształtem trójkąt zlokalizowana w górnej części pleców, na ścianie grzbietowej klatki piersiowej, między kręgosłupem a stawem ramiennym. Łopatka współtworzy ten staw wraz z kością ramienną a dokładnie z jej końcem bliższym i głową. W łopatce znajduje się panewka tego stawu. Ruchomość całego kompleksu barkowego w dużej mierze zależy właśnie od mobilności zdrowej łopatki. Uczestniczą w tym stawy ramienno-łopatkowy i barkowo-obojczykowy, które z łopatką nierozerwalnie związane.
Przyczyny złamania łopatki – kiedy dochodzi do złamania łopatki?
Złamania łopatki są najczęściej spowodowane bezpośrednim urazem, który następuje od przodu lub od tyłu górnej części korpusu. Zdecydowana większość tych złamań – aż 80% jest wywołana poważnymi urazami w czasie wypadków samochodowych, rowerowych, motocyklowych. Urazy powodujące złamania łopatki mogą być też związane z uprawianiem sportów kontaktowych takich jak piłka nożna czy hokej, sportów szybkościowych, ekstremalnych w tym szczególnie sportów związanych z przebywania na wysokości, co związane jest z ryzykiem upadku – np. wspinaczka skałkowa. Bezpośrednią przyczyną złamania łopatki jest zawsze oddziaływanie bardzo dużej siły.
Objawy złamania łopatki
Do podstawowych objawów złamania łopatki należy bardzo silny ból. Może on mieć jednak różne umiejscowienie zależne od punktu, w którym nastąpiło – złamanie trzonu, szyjki, panewki oraz wyrostków kruczego lub barkowego. Mogą wystąpić także inne urazy równoczesne powodujące rozmaite dolegliwości bólowe i wywołujące szereg objawów. Urazy te to najczęściej:
- zwichnięcie stawu ramiennego;
- porażenie nerwu pachowego;
- odma płucna;
- uszkodzenie dużych naczyń krwionośnych;
- porażenie nerwu nadłopatkowego;
- uszkodzenie kręgosłupa w odcinku piersiowym,
- złamanie obojczyka,
- złamania żeber.
Najczęstsze objawy opisywane przy złamaniach łopatki są identyczne z objawami złamań innych kości w obrębie barku:
- silny ból ogólny okolicy, tkliwość;
- zaczerwienienie skóry okolicy łopatki;
- opuchlizna okolicy łopatki i barku;
- silny, nagły ból, rozprzestrzeniający się w poprzek łopatki i w górnej części pleców,
- ograniczenie ruchomości klatki piersiowej uniemożliwiające bezbolesne oddychanie;
- ostry ból podczas prób poruszania ramieniem;
- ograniczenie zakresu ruchomości barku;
- widoczne siniaki i obrzęk w górnej części pleców;
- potrzeba asekuracji, usztywniania, podtrzymania ramienia (opadanie);
- odczuwalne i słyszalne tarcia fragmentów kostnych;
- osłabienie siły mięśniowej barku i ramienia;
- mrowienie, drętwienia lub inne objawy neurologiczne w obrębie barku i ramienia.
- znaczne ograniczenie ruchów kończyną górną po stronie złamania;
- trudność w utrzymaniu wyprostowanej pozycji siedzącej przez dłuższy czas.
Diagnostyka i rozpoznanie złamania łopatki
W celu trafnego i precyzyjnego rozpoznania złamania łopatki konieczne jest, oprócz badania palpacyjnego i wywiadu, wykonanie badania RTG. Należy poddać ocenie również okoliczne struktury, aby ortopeda mógł wykluczyć lub zdiagnozować pęknięcia i złamania innych kości lub ewentualne uszkodzenia nerwów, mięśni i struktur więzadłowych. Zaleca się więc dodatkowo wykonanie tomografii komputerowej lub przynajmniej USG.
Leczenie zachowawcze i operacja złamania łopatki
Łopatka jest otoczona duża masą mięśniową dlatego jej złamania rzadko ulegają przemieszczeniu. Wyjątkiem są tutaj złamania szyjki i wyrostków.
Leczenie złamań łopatki w obrębie trzonu jest z reguły zachowawcze. Jeżeli doszło do przemieszczeń nie większych niż 15 mm z rotacją nie przekraczającą 40 stopni, również stosuje się leczenie zachowawcze. Polega ono na nałożeniu miękkiego opatrunku Dessaulta lub chusty trójkątnej do czasu ustąpienia dolegliwości. Zalecane jest odciążenie okolicy barku wraz z kończyną górną po stronie urazu.
Do leczenia operacyjnego w ramach chirurgii barku kwalifikują się złamania łopatki z przemieszczeniem, szyjki z większym przemieszczeniem, złamanie przezstawowe z przemieszczeniem, złamania wyrostków, złamania niestabilne, wszystkie złamania otwarte i złamania współistniejące.
Operację złamania łopatki przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym najczęściej z dostępu tylnego. Zabieg polega na zespalaniu odłamów kostnych i ich stabilizacji przy pomocy odpowiednio dobranych płyt i śrub bądź samych śrub.
Rehabilitacja i powrót do sprawności po złamaniu łopatki
Czas leczenia złamania łopatki jest bardzo indywidualną kwestią. Czas gojenia się tkanek wynosi około 1 miesiąca. Przebieg rehabilitacji po złamaniu łopatki zależy od stopnia urazu, obrażeń współistniejących i zastosowanego leczenia. Przy lekkich złamaniach łopatki leczonych zachowawczo już między 10. a 14. dniem po urazie można wprowadzać delikatne ćwiczenia oraz terapię manualną.
W przypadku leczenia operacyjnego można rozpocząć wstępną mobilizację ruchową z fizjoterapeutą już następnego dnia po operacji.
Pierwszym zadaniem terapeutycznym po leczeniu operacyjnym jest przywrócenia właściwego toru ruchu łopatki, następnie wzmacnianie mięśni obręczy barkowej i kończyny górnej.
Fizjoterapię wzmacniającą można rozpocząć po około 8. tygodniach od złamania. Najczęściej w procesie fizjoterapeutycznym stosuje się:
- techniki PNF;
- terapie manualne;
- techniki osteopatyczne;
- suche igłowanie;
- kinesiotaping.
W przypadku złamań poważnych jak np. złamanie panewki konieczne jest przez 6 tygodni ograniczenie odwiedzenia w stawie ramiennym do 90 stopni oraz ograniczenie rotacji zewnętrznej. Po leczeniu operacyjnym złamania łopatki kończyna górna jest unieruchomiona w temblaku lub ortezie przywiedzeniowej stawu ramiennego przez 4-6 tygodni. Usunięcie szwów następuje 10-14 dni po operacji.
