Iniekcje dostawowe – skuteczna metoda leczenia bólu kolan. Wskazania, rodzaje i skuteczność

Iniekcje dostawowe, potocznie nazywane: zastrzykami do kolana, zastrzykami na kolano, zastrzykami na ból kolana lub zastrzykami na zwyrodnienie kolana, jest to jedna z częściej stosowanych metod doraźnej walki z bólem stawów i wspomagania leczenia zachowawczego określonych chorób. Metoda ta jest również bardzo rozpowszechniona w świadomości pacjentów. 

Wspólnie z dr. n. med. Pawłem Ambroziakiem postaramy się dokładnie omówić problematykę iniekcji w leczeniu zachowawczym kolan, zwracając uwagę na rzeczywiste wskazania do ich stosowania, realne efekty jakich mogą się spodziewać pacjenci, ale także zwrócimy uwagę na szereg mitów i nieprawidłowości związanych z tą metodą.

Zapraszamy do zapoznania się z artykułem, który powstał na podstawie wywiadu z dr. n. med. Pawłem Ambroziakiem – ortopedą i traumatologiem specjalizującym się w Form w leczeniu chorób i urazów kolan. Zapraszamy do lektury.

Co to są i na czym polegają iniekcje do stawu kolanowego?

Mówiąc najprościej i najbardziej obrazowo – iniekcje dostawowe są niczym innym jak zastrzykami, które wykonuje się w kolano; podobnie jak zastrzyki dożylne wykonuje się w żyły a domięśniowe w mięśnie.   

Iniekcja dostawowa polega na podaniu leku lub odpowiedniego preparatu bezpośrednio do wnętrza stawu w miejsce dotknięte chorobą lub w okolice zmienionych chorobowo tkanek okołostawowych. Zabieg wykonuje się w warunkach ambulatoryjnych, zwykle (najskuteczniej) pod kontrolą USG, dzięki czemu preparat/lek trafia dokładnie w miejsce zmienione chorobowo.

Zastrzyki do stawu kolanowego są jedną z najczęściej stosowanych metod wspomagających leczenie bólu i ograniczeń ruchomości. Ich celem jest zmniejszenie stanu zapalnego, poprawa środowiska wewnątrz stawu wspomagająca procesy regeneracji, umożliwienie pacjentowi powrotu do aktywności i poprawa komfortu ruchu.

Dr Paweł Ambroziak podkreśla jednak, że skuteczność tej metody zależy od właściwej diagnozy, precyzyjnego określenia celu leczenia oraz odpowiedniego doboru preparatu/leku. Nadużywanie iniekcji, stosowanie ich bez wnikliwej diagnostyki, nieprawidłowe wykonanie – mogą nie tylko spowodować nieskuteczność terapii, ale wręcz prowadzić do nasilenia problemu i rozwoju powikłań.

Rodzaje iniekcji dostawowych i ich działanie

W leczeniu zachowawczym stawu kolanowego stosuje się trzy główne rodzaje iniekcji dostawowych: kwas hialuronowy, osocze bogatopłytkowe (PRP) oraz glikokortykosteroidy (sterydy). Każdy z preparatów ma odmienny mechanizm działania, wskazania oraz ograniczenia, dlatego ich zastosowanie powinno być ściśle dostosowane do stanu klinicznego pacjenta.

• Kwas hialuronowy jest naturalnym składnikiem płynu stawowego. Podany w formie iniekcji poprawia lepkość i właściwości ochronne płynu, zmniejsza tarcie oraz przywraca równowagę chemiczną w stawie, co prowadzi do redukcji bólu. Jego działanie nie ogranicza się jedynie do „smarowania” stawu – wykazać trzeba także efekt przeciwzapalny i poprawę środowiska biochemicznego stawu. Najlepsze efekty obserwuje się w łagodnych i umiarkowanych zmianach zwyrodnieniowych, gdzie poprawa funkcji może utrzymywać się nawet 6–12 miesięcy.
• Osocze bogatopłytkowe (PRP) to koncentrat płytek krwi pacjenta, bogaty w czynniki wzrostu. Wykazuje działanie przeciwzapalne oraz stymuluje procesy naprawcze w tkankach. Skuteczność PRP zależy od stadium choroby oraz jakości tkanek – najlepsze wyniki osiąga się przy wczesnych zmianach zwyrodnieniowych chrząstki i w uszkodzeniach łąkotek bez cech niestabilności. Efekty w postaci zmniejszenia bólu i poprawy jakości tkanek są często potwierdzane w badaniach obrazowych po kilku miesiącach od zabiegu.
• Glikokortykosteroidy (sterydy) to leki o silnym działaniu przeciwzapalnym i przeciwobrzękowym. Stosuje się je w przewlekłych stanach zapalnych stawu, nawracających obrzękach oraz w zespołach przeciążeniowych (np. kolano biegacza), szczególnie gdy rehabilitacja/fizjoterapia nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Trzeba jednak podkreślić, że sterydy należy stosować ostrożnie – wykonanie iniekcji do tego samego stawu częściej niż 3–4 razy w roku jest przeciwwskazane ze względu na ryzyko uszkodzenia chrząstki i tkanek miękkich.

Wskazania do zastosowania iniekcji dostawowych kolana

O tym kiedy warto rozważyć zastrzyk do stawu kolanowego zawsze decyduje lekarz specjalista na podstawie wnikliwej diagnozy – w tym także na podstawie badań obrazowych. Iniekcje do stawu stosuje się jako element kompleksowego leczenia zachowawczego kolan w takich przypadkach jak:

• początkowe i średniozaawansowane zmiany zwyrodnieniowe stawu kolanowego – w celu poprawy funkcji stawu, zmniejszenia bólu i umożliwienia rehabilitacji,
• uszkodzenia chrząstki stawowej kolana – gdy zmiany nie kwalifikują się jeszcze do leczenia operacyjnego,
• zmiany zwyrodnieniowe łąkotki – szczególnie w przypadkach, gdy tkanka jest osłabiona, ale bez oznak uszkodzenia i niestabilności,
• przewlekłe obrzęki stawu – po wykluczeniu przyczyn mechanicznych bólu i nieskuteczności rehabilitacji;
• zespoły przeciążeniowe kolana (np. kolano biegacza) – gdy długotrwały ból i przewlekły stan zapalny utrudniają powrót do pełnej aktywności.

Przeciwwskazania do iniekcji dostawowych kolan

Nie każda sytuacja kliniczna i nie każdy przypadek bólu kolan są odpowiednie do podania zastrzyku do stawu. Oto najważniejsze przypadki, w których iniekcja dostawowa nie jest dobrym rozwiązaniem. Przeciwwskazania obejmują między innymi:

• niestabilne uszkodzenia mechaniczne (np. łąkotka przemieszczająca się wewnątrz stawu),
• istniejące aktywne infekcje w organizmie pacjenta,
• brak wcześniejszej diagnostyki potwierdzającej źródło bólu,
• nadwrażliwość lub uczulenie (alergia) na składniki preparatu.

Najczęstsze błędy w stosowaniu iniekcji dostawowych

Iniekcje dostawowe są skuteczne tylko wtedy, gdy stosuje się je świadomie, selektywnie, w odpowiednich wskazaniach i podaje w odpowiedni sposób. Trzeba powiedzieć, że w powszechnej praktyce często spotyka się błędy, które nie tylko obniżają skuteczność dostawowych terapii iniekcyjnych, a też niejednokrotnie są przyczyną pogorszenia stanu pacjenta. Błędy te przyczyniają się także do powstawania różnorodnych legend i medycznych półprawd związanych z tym typem terapii. Oto lista najczęstszych błędów i nieprawidłowości związanych z iniekcjami dostawowymi. 

• Brak dogłębnej diagnozy przed podaniem zastrzyku
  Podawanie jakiegokolwiek preparatu bądź leku bez wcześniejszego rozpoznania przyczyny bólu kolana jest ewidentny błędem i zaniedbaniem. Jeśli źródłem dolegliwości jest np. niestabilne uszkodzenie łąkotki, lub uraz mechaniczny zastrzyk nie rozwiąże problemu, będzie bezskuteczny nawet jeśli byłby powtarzany w nieskończoność.
• Podawanie zastrzyków „na wszelki wypadek”
  Zastrzyk traktowany jako uniwersalne rozwiązanie na każdy ból kolana jest podejściem zdecydowanie błędnym. Nie każdy ból jest wskazaniem do iniekcji dostawowej, a niepotrzebne podania narażają pacjenta na działania niepożądane.
• Naprzemienne stosowanie różnych preparatów bez planu leczenia
  Podawanie najpierw kwasu hialuronowego, potem PRP, a następnie sterydu – bez uzasadnienia medycznego i konkretnego celu leczenia – może niweczyć efekty terapii. Przykładowo – podanie PRP, którego celem jest stymulacja regeneracji, a następnie podanie sterydu, który hamuje proces gojenia, będzie się wzajemnie wykluczać. Jest to typowe działanie antagonistyczne.
• Nieuzasadnione podawanie preparatu w niewłaściwe miejsce
  PRP powinno być podawane w sposób celowany, dokładnie w zmienioną chorobowo tkankę pod kontrolą USG (np. do łąkotki), a nie ogólnie do jamy stawowej, ponieważ nie leczy się całej jamy stawu, lecz konkretną tkankę wymagającą terapii.
• Stosowanie sterydów bez wyraźnych wskazań lub zbyt często
  Sterydy mają silne działanie przeciwzapalne, ale nie powinny być stosowane rutynowo ani w krótkich odstępach czasu, ponieważ nadmierne ich użycie może wpływać negatywnie na tkanki i zdolności regeneracyjne.

Diagnostyka, kwalifikacja i przygotowanie do zabiegu iniekcji dostawowej

Przed podaniem zastrzyku konieczne jest dokładne określenie przyczyny dolegliwości bólowych w kolanie. W tym celu należy przeprowadzić proces diagnostyczny zbliżony do diagnostyki urazowej:

• badanie kliniczne i wywiad – określenie charakteru bólu, okoliczności jego występowania;
• diagnostyka obrazowa – rezonans magnetyczny lub USG wysokiej jakości w celu rozpoznania zmian patologicznych będących przyczynami dolegliwości;

Tylko na tej podstawie można zakwalifikować pacjenta do terapii, określając jednocześnie jej cel, przebieg, intensywność i częstotliwość. Określenie celu terapii jest bardzo istotne ponieważ ma wpływ na jej charakter. Celem tym może być:

• poprawa funkcji, 
• zmniejszenie bólu, 
• stworzenie warunków do fizjoterapii,
• stymulacja naturalnych procesów gojenia i regeneracji.

Przebieg terapii

Zastrzyk wykonywany jest w warunkach ambulatoryjnych pod kontrolą USG dla zapewnienia precyzyjnego podania preparatu. W przypadku podawania osocza PRP do łąkotki – iniekcja wykonywana jest w sposób celowany, bezpośrednio w zmienioną tkankę.

Efekty, czas działania i skuteczność iniekcji dostawowych

Skuteczność iniekcji dostawowych kolana zależy od rodzaju podawanego preparatu oraz stadium choroby zwyrodnieniowej.

• Zastrzyk sterydowy – daje szybki efekt przeciwzapalny, często w ciągu kilku dni. Poprawa utrzymuje się zazwyczaj przez kilka tygodni lub miesięcy, zależnie od wskazania i reakcji organizmu.
• Kwas hialuronowy i PRP (osocze bogatopłytkowe) – działają wolniej; efekt narasta stopniowo, zwykle w ciągu kilku tygodni. Poprawa może utrzymywać się od kilku miesięcy do roku, szczególnie przy wczesnych i umiarkowanych zmianach zwyrodnieniowych.

Największą skuteczność kwasu hialuronowego i PRP obserwuje się w I–II stopniu zmian zwyrodnieniowych według klasyfikacji Kellgrena-Lawrence’a. W bardziej zaawansowanych stadiach (III–IV) ich rola polega głównie na poprawie funkcji i komfortu życia, a nie na zatrzymaniu postępu choroby.

Dr n. med. Paweł Ambroziak zwraca szczególną uwagę na fakt, iż iniekcje dostawowe nie „naprawiają” mechanicznych uszkodzeń stawu. Mogą jednak znacząco poprawić komfort życia pacjenta, zwiększyć tolerancję na wysiłek oraz odsunąć w czasie konieczność leczenia operacyjnego kolana.  

Powikłania po zastrzykach dostawowych i działanie niepożądane  

Jeśli spełnione są wszystkie wymogi związane z prawidłowym procesem diagnostycznym a terapia została przeprowadzona fachowo i zgodnie ze sztuką – powikłania po iniekcjach dostawowych stawu kolanowego występują rzadko. Mogą pojawić się:  

• przejściowy ból i obrzęk po podaniu preparatu – jest to bardziej specyficzna reakcja organizmu niż powikłanie jako takie;
• reakcja alergiczna na składniki preparatu – jeśli alergia na któryś z podawanych preparatów nie została zidentyfikowana w badaniach diagnostycznych, taka alergia lub uczulenie może się ujawnić – jest to bardziej działanie niepożądane niż powikłanie;
• osłabienie struktury stawu w przypadku przedawkowania sterydów;
• infekcja w miejscu wkłucia – jeśli występuje to w naprawdę rzadkich i wyjątkowych przypadkach (0,01–0,1%).

Rola fizjoterapii i dalszego leczenia

Iniekcje dostawowe nie są samodzielnym leczeniem a raczej skutecznym wsparciem terapii zachowawczej. Trzeba pamiętać, że nie zastąpią one fizjoterapii. Z tej perspektywy celem jest stworzenie warunków do bardziej efektywnego procesu rehabilitacji – zmniejszenie bólu i poprawa zakresu ruchu i umożliwienie pełnego wykorzystania terapii ruchowej.

Iniekcje dostawowe tworzą tzw. „okno terapeutyczne” pozwalające pacjentowi rozpocząć  wdrożenie ćwiczeń poprawiających stabilność i funkcję stawu, co poprawia i utrwala efekty leczenia dzięki synergii. Najlepsze efekty fizjoterapii osiąga się w ciągu pierwszych tygodni po iniekcji, gdy ból jest zmniejszony i możliwe jest wprowadzenie intensywniejszego trybu ćwiczeń.

Iniekcje dostawowe – podsumowanie

Iniekcje dostawowe to wartościowe i pomocne narzędzie w leczeniu określonych dolegliwości stawu kolanowego, poprawy jego funkcji i komfortu ruchu. Skuteczność terapii zależy od prawidłowej diagnozy, odpowiedniego doboru preparatu i jasnego określenia planu oraz celu terapii. Jak podkreśla dr n. med. Paweł Ambroziak – „zastrzyk na każde bolące kolano” nie istnieje. Iniekcje są metodą bezpieczną i efektywną tylko wtedy, gdy stosuje się ją zgodnie z konkretnymi wskazaniami jako element całościowego planu terapeutycznego. W Grupie Lekarskiej Form każda procedura uwzględniająca iniekcje dostawowe poprzedzona jest szczegółową diagnostyką dzięki czemu pozwala uzyskać maksymalne efekty i bezpieczeństwo.