Palec zatrzaskujący, znany również jako stenozujące zapalenie pochewki ścięgnistej, to schorzenie, które znacząco wpływa na zdolność poruszania palcem lub palcami, prowadząc do dyskomfortu i upośledzenia funkcji ręki. Sprawia, że nasze palce ulegają zablokowaniu, przez co z trudem można wykonywać normalne czynności życiowe i prace. W miarę postępu choroby, prostowanie palca staje się coraz trudniejsze, a w zaawansowanych przypadkach może być wręcz niemożliwe bez interwencji medycznej.
Zapraszamy do zapoznania się z artykułem poświęconemu chorobie określanej mianem palca zatrzaskującego. Tekst powstał na podstawie obszernego wywiadu z dr. Małgorzatą Drwięgą-Ostaszewską, ortopedą-traumatologiem, specjalizującą się w Form w leczeniu chorób ręki.
Co to jest palec zatrzaskujący?
Palec zatrzaskujący to stan chorobowy, w którym dochodzi do zwężenia pochewki ścięgnistej otaczającej ścięgno zginacza palca – jednego lub więcej. Powstałe zwężenie utrudnia płynne przesuwanie się ścięgna podczas ruchu palca (ślizg), prowadząc do jego blokowania w pozycji zgiętej. To prowadzi do stanu zapalnego, bólu i charakterystycznego „zatrzaskiwania” palca podczas prób prostowania. W miarę postępu choroby, ścięgno może ulec pogrubieniu, co dodatkowo nasila objawy.
Anatomia oraz umiejscowienie choroby
Ścięgna zginaczy palców przebiegają od mięśni przedramienia przez nadgarstek do palców, umożliwiając ich zginanie. Są one utrzymywane blisko kości przez struktury zwane troczkami, których zadaniem jest zapobieganie odstawaniu ścięgien w czasie ruchu. W palcu zatrzaskującym najczęściej dochodzi do zwężenia pochewki ścięgnistej w okolicy troczka A1, znajdującego się u podstawy palca. Schorzenie nazywane palcem zatrzaskującym najczęściej dotyczy:
- palca serdecznego (IV palec) – jest to najczęstsza lokalizacja choroby;
- palca środkowego (III palec);
- kciuka (I palec) – w tym przypadku schorzenie jest określane jako „zatrzaskujący kciuk”.
Choroba rzadziej dotyczy palca wskazującego (II palec) i małego palca (V palec). Często występuje również w kilku palcach jednocześnie, zwłaszcza u osób z chorobami takimi jak cukrzyca czy reumatoidalne zapalenie stawów (RZS).
Przyczyny palca trzaskającego
Palec zatrzaskujący często rozwija się w wyniku powtarzalnych ruchów zginania i prostowania palców, które prowadzą do mikrourazów i stanu zapalnego pochewki ścięgnistej. Osoby wykonujące zawody wymagające intensywnej pracy rękami (palcami), takie jak muzycy, szwaczki czy pracownicy budowlani, są bardziej narażone na rozwój tego schorzenia. Dodatkowo czynnikiem sprzyjającym jest ucisk na okolicę pochewki ścięgnistej w momencie wykonywania ruchu. Palec zatrzaskujący jest częściej diagnozowany u osób z chorobami przewlekłymi, takimi jak cukrzyca czy reumatoidalne zapalenie stawów (RZS).
Objawy palca zatrzaskującego
Występowanie poszczególnych objawów oraz ich nasilenie zależy od stopnia zaawansowania choroby. Typowe objawy palca trzaskającego to:
- ból u podstawy palca lub kciuka, zwłaszcza podczas zginania lub prostowania;
- sztywność palca, szczególnie rano;
- uczucie „zatrzaskiwania” lub „kliknięcia” podczas poruszania palcem;
- guzek lub tkliwość u podstawy palca;
- w zaawansowanych przypadkach, palec może utknąć w pozycji zgiętej i wymagać pomocy drugiej ręki do jego wyprostowania.
Diagnostyka palca zatrzaskującego
Diagnoza palca zatrzaskującego opiera się głównie na dokładnym wywiadzie lekarskim i badaniu fizykalnym. Ortopeda ocenia ból, zakres ruchu oraz obecność lub brak „zatrzaskiwania” podczas poruszania palcem (palcami). W celu potwierdzenia i/lub określonych przypadkach należy wykonać badania obrazowe:
- ultrasonografię (USG) – jest to badanie dynamiczne, pozwalające na ocenę ruchomości ścięgna oraz ewentualnego pogrubienia pochewki ścięgnistej; dodatkowo umożliwia ono wykrycie zwiększonego unaczynienia wskazującego na aktywny proces zapalny;
- rezonans magnetyczny (MRI) – rzadko stosowany w rozpoznawaniu palca trzaskającego, ale może być użyteczny w przypadkach o niejasnej etiologii lub w diagnostyce różnicowej z innymi schorzeniami ręki.
Diagnostyka różnicowa
W procesie diagnostycznym palec zatrzaskujący należy odróżnić od innych schorzeń mogących powodować podobne ból i ograniczenie ruchomości palców. Mogą to być:
- reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
- choroba Dupuytrena,
- neuropatie obwodowe,
- zwyrodnieniowe zmiany stawów międzypaliczkowych.
Diagnostyka różnicowa i wykluczenie chorób o podobnych objawach ma kapitalne znaczenie ze względu na wybór metody leczenia.
Cel leczenia palca trzaskającego
Celem leczenia zatrzaskującego się palca jest zmniejszenie bólu, eliminacja stanu zapalnego oraz przywrócenie płynnego ruchu ścięgna w pochewce ścięgnistej – w efekcie przywrócenie pełnej funkcji palca. Wybór metody terapeutycznej zależy od nasilenia objawów i czasu ich trwania. W większości przypadków leczenie zachowawcze jest skuteczne i wystarczające, jednak w niektórych sytuacjach konieczna jest interwencja chirurgiczna. Rokowania są zazwyczaj dobre, zwłaszcza przy wczesnym rozpoznaniu i odpowiednim leczeniu.
Leczenie zachowawcze palca zatrzaskującego
Leczenie palca zatrzaskującego się bez ingerencji chirurgicznej stosuje się w początkowych stadiach choroby. Obejmuje ono:
- odpoczynek i unikanie czynności, które nasilają objawy w celu zmniejszenia stanu zapalnego (od 2 do 4 tyg.),
- unieruchomienie poprzez stosowanie szyny na palcu w nocy przez kilka tygodni,
- fizjoterapia – ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mogą poprawić zakres ruchu i zmniejszyć sztywność,
- fizykoterapię w postaci laseroterapii i ultradźwięków,
- leki przeciwzapalne w postaci niesteroidowych leków przeciwzapalne (NLPZ), które mogą pomóc w łagodzeniu bólu i stanu zapalnego,
- tejpowanie i stabilizację palca – w celu zmniejszenia tarcia i przeciążenia ścięgna,
- zastrzyki sterydowe – iniekcja kortykosteroidu do pochewki ścięgnistej zmniejsza stan zapalny i może trwale rozwiązać problem; skuteczność pierwszego zastrzyku wynosi 50–70%, a jego powtórzenie może zwiększyć skuteczność do 85%; niezwykle ważne jest precyzyjne podanie sterydu pod kontrolą USG, aby uniknąć uszkodzenia ścięgna.
Leczenie operacyjne palca zatrzaskującego
Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, konieczne jest leczenie chirurgiczne, które polega na przecięciu troczka A1 i uwolnieniu ścięgna. Zabiegg ten przywraca pełen zakres ruchu. Istnieją dwie główne metody operacyjne leczenia palca trzaskającego:
- operacja otwarta – standardowa procedura wykonywana w znieczuleniu miejscowym, polegająca na przecięciu troczka A1 i usunięciu zgrubiałej pochewki;
- technika przezskórna – mniej inwazyjna metoda, polegająca na przecięciu troczka igłą pod kontrolą USG; ma zastosowanie głównie w palcach II-V, natomiast w przypadku zatrzaskującego palca kciuka preferuje się operację otwartą ze względu na ryzyko uszkodzenia gałązki nerwu promieniowego.
Inne formy leczenia palca zatrzaskującego się
Niektóre badania sugerują możliwość zastosowania terapii biologicznych, takich jak np. osocze bogatopłytkowe (PRP), które mogą wspomagać regenerację pochewki ścięgnistej. Jednak ich skuteczność w leczeniu palca zatrzaskującego wymaga dalszych badań.
Znaczenie fizjoterapii w leczeniu palca zatrzaskującego
Fizjoterapia – jak w większości chorób i urazów ręki, odgrywa kluczową rolę – zarówno w leczeniu zachowawczym, jak i w rehabilitacji pooperacyjnej. Ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mogą pomóc w przywróceniu pełnego zakresu ruchu i zapobieganiu nawrotom. Istotne są dwa czynniki – doświadczenie fizjoterapeuty w dziedzinie terapii ręki oraz zaangażowanie pacjenta. Leczenie ręki i okolic z wykorzystaniem fizjoterapii jest procesem żmudnym. Pocieszająca jest jego ewidentna skuteczność. W przypadku palca zatrzaskującego zazwyczaj stosuje się:
- ćwiczenia rozciągające i mobilizacyjne,
- terapię manualną w celu poprawy ruchomości,
- masaż tkanek głębokich,
- zastosowanie ultradźwięków oraz fali uderzeniowej (fizykoterapia).
Powrót do sprawności i rokowania po leczeniu palca zatrzaskującego
Po prawidłowo przeprowadzonym leczeniu zachowawczym palca zatrzaskującego poprawa może nastąpić w ciągu 4–6 tygodni. Zastosowanie iniekcji sterydowych może sprawić ustąpienie objawów nawet w ciągu kilku dni ale też dłużej do kilku tygodni.
Po operacji trzaskającego palca pełny powrót do sprawności trwa zwykle od 2 do 6 tygodni, a w przypadku dłuższego utrzymywania się objawów może być konieczna dłuższa, bardziej zaawansowana rehabilitacja z wykorzystaniem fizjo- i fizykoterapii.
Wczesne rozpoznanie i wdrożenie leczenia znacznie zwiększa szanse na szybki powrót sprawności i odzyskanie pełnej funkcji ręki oraz zapobieżenie utrwaleniu się deformacji palca.
Palec zatrzaskujący – podsumowanie
Palec zatrzaskujący to schorzenie, które może poważnie ograniczyć funkcję ręki, jeśli nie zostanie odpowiednio leczone i późno rozpoznane. Warto jak najszybciej skonsultować się z lekarzem i wdrożyć odpowiednie postępowanie terapeutyczne, aby uniknąć trwałego upośledzenia funkcji palca dotkniętego chorobą. Grupa Lekarska Form oferuje pełną diagnostykę i nowoczesne metody leczenia tego schorzenia.
