Trudno spodziewać się pozytywnych i trwałych efektów endoprotezoplastyki w sytuacji, w której nie zostały zlikwidowane przyczyny wywołujące degradację stawów biodrowego lub kolanowego. Jak wspomnieliśmy we wcześniejszych częściach naszego cyklu – najczęstszymi przyczynami tych degradacji są: konflikt udowo-panewkowy w obrębie stawu biodrowego oraz zaburzenia osiowości kończyn dolnych – w przypadku stawu kolanowego. Temu zagadnieniu poświęcona jest przedostatnia już odsłona wywiadu z dr. Michałem Szyszką, w której opisujemy sposoby usuwania i korekcji zaburzeń w budowie kończyny dolnej przy pomocy zabiegów nazywanych osteotomiami. Zapraszamy do obejrzenia wywiadu i lektury poniższego artykułu.
Przyczyny prowadzące do degradacji stawu kolanowego
Planując w sposób całościowy proces leczenia z wykorzystaniem endoprotezoplastyki stawów biodrowego i kolanowego, należy skupić się w pierwszej kolejności na precyzyjnym wykryciu, rozpoznaniu i usunięciu przyczyn wywołujących degradacje tych stawów. Tkwią one najczęściej w nieprawidłowej budowie kończyny dolnej – szpotawości lub koślawości.
Wady te sprawiają, że staw kolanowy nie pracuje optymalnie a siły oddziałujące na staw nie rozkładają się równomiernie. W częściach kolana, w których dochodzi do przeciążeń, następuje zwiększona „eksploatacja” tkanek i struktur stawu. Przez wiele lat występowania takich nieprawidłowości dochodzi do: uszkodzenia, następnie – stopniowej degeneracji, aż do całkowitego zniszczenia tych tkanek.
Bez zlikwidowania przyczyn, wymiana stawu na protezę nie przyniesie dobrych efektów. Występująca wciąż nieprawidłowość w rozkładzie sił będzie prowadziła do przeciążenia protezy. Pacjent nie tylko nie odczuje poprawy, ale będzie skazany na powtórną operację polegającą na wymianie protezy, czyli operację rewizyjną. Aby uniknąć takiej sytuacji niezbędne jest skorygowanie wad w budowie kończyny dolnej – tzw. zaburzeń osiowości, przy pomocy operacji nazywanej osteotomią.
Co to jest osteotomia?
Osteotomia jest to ściśle kontrolowane nacięcie bądź przecięcie patologicznie zmienionej kości i korekta lub rekonstrukcja jej prawidłowej budowy poprzez precyzyjne przesunięcie odłamów (części kości) i następnie doprowadzenie do jej kontrolowanego zrostu. W celu zminimalizowania ryzyka nieprawidłowego zrostu, ustawione pod odpowiednim kątem fragmenty kości są stabilizowane biopłytką, czyli implantem kompatybilnym z organizmem człowieka. W wyniku tak przeprowadzonego zabiegu osteotomii zaburzenie osiowości kończyny zostaje zlikwidowane lub skorygowane w możliwie maksymalny sposób.
Osteotomie są niezwykle istotnym narzędziem i postępowaniem ortopedycznym. Dzięki nim jesteśmy w stanie likwidować deformacje w obrębie kończyn – zarówno wrodzone, jak i nabyte, które są bezpośrednimi, pierwotnymi przyczynami degradacji w obrębie stawów. Pomagamy w ten sposób odbudować bądź poprawić funkcję ruchową kończyny, często zapobiegając operacji endoprotezoplastyki.
Rodzaje osteotomii
Osteotomia jako technika operacyjna wykorzystywana jest również w procesie wydłużenia lub skrócenia kończyny. Metody tej używa się także w przypadku korekt w innych częściach kończyny dolnej – powszechnie stosowane są osteotomie kości piszczelowej, udowej oraz kości w obrębie stopy. Jednakże warto podkreślić, że tę technikę można wykorzystać przy korekcji każdej kości długiej kończyny górnej i dolnej. Oprócz rozróżnienia ze względu na okolicę i rodzaj wady, która podlega korekcie, osteotomie można podzielić także ze względu na sam sposób przeprowadzenia zabiegu. Oto kilka ich najważniejszych typów:
- osteotomie korekcyjne osi,
- osteotomie rotacyjne,
- osteotomie derotacyjne,
- osteotomie powiązane,
- osteotomie przednio-tylne,
- osteotomie pionowe,
- osteotomie klinowate.
Najczęściej wykonywanymi zabiegami osteotomii są jednak te, które prowadzą do usunięcia wad związanych z osiowością kości kończyn dolnych.
Co to jest i na czym polega zabieg osteotomii kolana?
Osteotomia około-kolanowa jest w rzeczywistości osteotomią kości, które łączy ze sobą staw kolanowy – czyli kości piszczelowej i udowej. W zależności od tego, w której części należy przeprowadzić zabieg, rozróżniamy jego dwa typy.
Osteotomie nadkolanowe i podkolanowe
Operacja jest wykonywana z niewielkiego cięcia skórnego pod kolanem od strony przyśrodkowej. Pozwala to na bezpieczne odsłonięcie fragmentu kości piszczelowej. Po dokładnym, wcześniejszym obliczeniu kąta korekcji na podstawie badania RTG, wykonuje się odpowiednie nacięcie kości piszczelowej. Po uzyskaniu odpowiedniej korekcji osi, kość zespala się najczęściej tytanową płytką stabilizującą.
W podobny sposób przeprowadza się osteotomię nadkolanową. Operacji poddawana jest kość udowa. Zabiegi osteotomii nadkolanowej i podkolanowej są prowadzone z zastosowaniem śród-operacyjnych badań RTG, przy pomocy których kontrolowana jest prawidłowość kątów i osi w trakcie zabiegu. W tych technikach warto posiłkować się artroskopią stawu, w celu naprawy uszkodzeń śród-stawowych.
Kiedy wykonuje się zabieg osteotomii? Wskazania i przeciwskazania
Osteotomia pozwala skrócić czas leczenia i rehabilitacji wielu zaburzeń i chorób, dotyczących zniszczeń, deformacji stawów i okolicznych kości. Poszczególne zabiegi osteotomii wykonuje się w następujących przypadkach:
- zmiany zwyrodnieniowe kolana, szczególnie w okolicy przedziału przyśrodkowego lub przedziału bocznego stawu kolanowego,
- patologie stawu rzepkowo-udowego na tle dysplazji bądź po zwichnięciach rzepki,
- zmiany zwyrodnieniowe stawu biodrowego na tle dysplazji, czyli osteotomia około-panewkowa.
W zależności od lokalizacji zmian, osteotomie tych stawów często stanowią alternatywę dla endoprotezoplastyki całkowitej, czyli wszczepienia implantu, tzw. sztucznego stawu.
Przeciwwskazaniem do wykonania osteotomii są zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe stawu kolanowego, duże ograniczenia funkcjonalności stawu, reumatoidalne zapalenie, w przebiegu którego staw jest zajęty chorobowo.
Kwalifikacja do zabiegu osteotomii
Nie każdy pacjent może poddać się operacji osteotomii. Zakwalifikowanie do zabiegu wiąże się ze spełnieniem kilku warunków. Są one istotne ze względu na trwałość efektu. W przypadku gdy organizm pacjenta jest zbyt słaby, operacja może prowadzić do komplikacji. Osteotomię zaleca się osobom poniżej 60 roku życia, aktywnym fizycznie, z lekkimi bądź umiarkowanymi zmianami deformacyjnymi lub zaburzeniami osi kości. Istotnym aspektem jest również waga pacjenta, ponieważ otyłość jest zdecydowanym przeciwwskazaniem do operacji.
Lekarz przeprowadza z pacjentem szczegółowy wywiad, ze szczególnym uwzględnieniem odczuwanego bólu oraz historii i postępu choroby. Ważne jest również badanie stawu kolanowego – zarówno fizykalne, jak i obrazowe z użyciem RTG, MRI oraz śród operacyjnie przy użyciu artroskopii. Ważne jest również określenia zakresu ruchomości stawu oraz stopnia i rodzaju zmian patologicznych w obrębie chrząstki stawowej.
W celu właściwej oceny osiowości kończyn powinno zostać wykonane RTG w pozycji stojącej – tzw. posturalne. Ostatni etap kwalifikacji do osteotomii podkolanowej lub nadkolanowej wiąże się z możliwością odciążenia przyśrodkowego bądź bocznego przedziału stawu kolanowego poprzez dokonanie korekcji osi kończyny dolnej. Jeśli tak – pacjent jest kwalifikowany do operacji.
Czy zabieg osteotomii wymaga znieczulenia?
Podobnie jak w przypadku większości poważnych ingerencji ortopedycznych, pacjent odbywa rozmowę-wywiad z anestezjologiem, odpowiedzialnym za znieczulenie w czasie operacji. Decyzja dotycząca zastosowania określonego znieczulenia w danym przypadku jest sprawą indywidualną. Podejmuje ją anestezjolog wspólnie z lekarzem operującym. Osteotomie w obrębie stawu kolanowego i kości kończyny dolnej są wykonywane zazwyczaj w znieczuleniu podpajęczynówkowym – polegającym na wyłączeniu czucia od pasa w dół lub w znieczuleniu ogólnym, w którym pacjent jest wprowadzony w stan narkozy.
Jakie inne części ciała może obejmować zabieg osteotomii?
W szerokim rozumieniu osteotomia jest ściśle kontrolowaną i zaplanowaną ortopedyczną ingerencją w mechaniczną strukturę kości w celu jej odpowiedniej przebudowy. W tym sensie – każda kość, w której zostaną zdiagnozowane zaburzenia wpływające negatywnie na funkcjonowanie narządu ruchu, może podlegać osteotomii. W obrębie dwóch największych stawów kończyny dolnej – czyli stawu biodrowego i stawu kolanowego – najczęściej przeprowadza się osteotomie kości udowej i kości piszczelowej. Stosuje się także osteotomie w okolicy stopy – najbardziej rozpowszechnioną jest osteotomia kości śródstopia w celu korekcji „halluxów”. Rozpowszechnione są także osteotomie kości kończyny górnej oraz twarzoczaszki np. szczęki lub nosa.
Rehabilitacja i fizjoterapia po osteotomii kolana?
Powrót do pełni sił i sprawności po każdej operacji jest kwestią bardzo indywidualną. Nie inaczej jest w przypadku osteotomii. Jak długo będzie trwała rehabilitacja zależy od organizmu pacjenta i stopnia ingerencji ortopedycznej. W przypadku osteotomii kości kończyny dolnej i kolana przyjmuje się, że pacjent powinien w okresie co najmniej 6 tygodni od zabiegu poruszać się przy pomocy kul łokciowych i odciążać operowaną kończynę przez minimum 3 pierwsze tygodnie. W tym okresie powinno się też wykonywać wizyty kontrolne i prześwietlenia RTG, dzięki którym można monitorować postęp i prawidłowość zrostu kostnego.
Wskazane jest rozpoczęcie fizjoterapii jeszcze przed samym zabiegiem, po to aby wzmocnić mięśnie kończyny dolnej i wspomóc ukrwienie. Fizjoterapia przedoperacyjna przyczynia się do skrócenia czasu rekonwalescencji i szybszego powrotu do zdrowia.
Właściwa fizjoterapia po zabiegu osteotomii powinna się rozpocząć już następnego dnia po operacji. Z reguły operowane miejsce stabilizuje się dodatkowo ortezą a pacjent posługuje się kulami łokciowymi.
Pierwsza faza fizjoterapii polega przede wszystkim na przywróceniu podstawowych funkcji ruchowych operowanej kończyny. Rozpoczyna się od ćwiczenie chodu z pomocą fizjoterapeuty. W kolejnych etapach należy zadbać o prawidłowy zakres ruchu w stawie i jego stopniowe zwiększanie oraz o odbudowę siły mięśni stabilizujących staw.
Osteotomie w Form
Zabiegi osteotomii w obrębie kończyny dolnej są – można powiedzieć – integralną częścią procesu planowania i prowadzenia leczenia rekonstrukcyjnego bądź leczenia z zastosowaniem endoprotezoplastyki całkowitej. Pacjent decydujący się na takie leczenie w Form, przede wszystkim poddawany jest procesowi starannej i skrupulatnej diagnozy, która następnie przechodzi w fazę planowania operacji przed jej przeprowadzeniem. Jeżeli na tym etapie zostają stwierdzone jakakolwiek nieprawidłowości związana z zaburzeniami osiowości kończyn lub w obrębie stawów, które spowodowały ich degradację – rekomendowane jest leczenie z wykorzystaniem osteotomii, poprzedzające zasadniczy zabieg endoprotezoplastyki. Dzięki wyeliminowaniu pierwotnych przyczyn degradacji stawów, rokowania związane z pomyślnością endoprotezoplastyki są nieporównywalnie większe.
Udostępnij artykuł
