Patrząc na organizm człowieka z pewnego punktu widzenia, zwłaszcza na ludzki narząd ruchu, można powiedzieć, że jest to jedna z najbardziej doskonałych maszynerii pozwalających przemieszczać się w dowolny sposób, zmieniać położenie, uprawiać sport, wykonywać nieskończenie wiele czynności, przybierać nieskończenie wiele pozycji, gestykulować, wykonywać praktycznie nieograniczone prace fizyczne. Ludzki aparat ruchu jest niczym innym jak doskonałą biomaszyną. Jednak nawet tak doskonały twór ulega awariom, jego poszczególne komponenty, podzespoły, układy mogą ulec uszkodzeniu w wyniku wypadków, urazów, chorób, wrodzonych wad lub zużycia się z wiekiem w czasie naszego codziennego życia. Wiele z tych elementów układu ruchu człowieka, podobnie jak w maszynach mechanicznych można wymienić na nowe, umożliwiając dalsze sprawne funkcjonowanie. I właśnie tym zajmuje się endoprotezoplastyka. Zapraszamy do zapoznania się z kolejną odsłoną wywiadu z dr. Michałem Szyszką — specjalistą Form w dziedzinie ortopedii rekonstrukcyjnej i endoprotezoplastyki.
Co to jest endoprotezoplastyka?
Endoprotezoplastyka nazywana także alloplastyką bądź po prostu protezoplastyką to dziedzina w ramach szeroko rozumianej chirurgii i ortopedii rekonstrukcyjnej. Zajmuje się zastępowaniem chorych, zniszczonych, uszkodzonych bądź zużytych części narządu ruchu takich jak kości, chrząstki, więzadła, mięśnie, ścięgna lub całych zespołów tkanek jak np. stawy — elementami syntetycznymi, nazywanymi inaczej elementami allogenicznymi.
Są to protezy i implanty wykonane z różnorodnych materiałów takich jak stopy metali, kompozyty, tworzywa sztuczne, ceramika. Części te są perfekcyjnym odwzorowaniem naturalnych elementów anatomicznych ludzkiego narządu ruchu. Ich wszczepienie w miejsce zniszczonych bądź zużytych naturalnych części narządu ruchu umożliwia dalsze funkcjonowanie człowieka i powrót do sprawności ruchowej. O skuteczności endoprotezoplastyki powiemy w dalszej części naszego cyklu.
Jakie są główne wskazania do endoprotezoplastyki?
Konieczność wykonania zabiegu alloplastyki zależy od bardzo wielu czynników. Najpoważniejszym i najważniejszym wskazaniem jest oczywiście utrata sprawności ruchowej, całkowite unieruchomienie pacjenta i wyłączenie go z możliwości normalnego funkcjonowania w wyniku uszkodzenia bądź zniszczenia określonej części narządu ruchu. Najczęściej stawów tzw. dużych, czyli biodrowego, kolanowego bądź barkowego.
Ważnym wskazaniem jest także wyczerpanie innych możliwości leczenia takich jak zaawansowana fizjoterapia czy ortopedia rekonstrukcyjna. Wskazaniem mogą być także wszelkiego rodzaju powikłania zagrażające zdrowiu ogólnemu bądź życiu pacjenta oraz powikłania i nieprawidłowości związane z wcześniej przeprowadzanymi operacjami protezoplastyki. W takich przypadkach mówimy o endoprotezoplastyce rewizyjnej, o której szerzej piszemy w dalszej części artykułu.
Czy endoprotezoplastyka jest bezpieczna?
Każda ortopedyczna ingerencja w ludzki organizm jest tak naprawdę kontrolowanym i ściśle zaplanowanym urazem, który ma przynieść pozytywne efekty z punktu widzenia zdrowia i sprawności. Tego typu ingerencja, inwazja jest zawsze obarczona ryzykiem. Nie inaczej jest z endoprotezoplastyką. Istnieją zagrożenia związane z odrzuceniem implantu przez organizm, infekcjami, zapaleniami czy innymi komplikacjami i powikłaniami o charakterze immunologicznym. Nie zmienia to faktu, że statystycznie odsetek pomyślnych operacji tego typu jest bardzo wysoki.
Oprócz samej fazy operacyjnej i rekonwalescencji połączonej z fizjoterapią, warunkiem pomyślnego i długotrwałego korzystania z pozytywnych efektów protezoplastyki jest odpowiednie użytkowanie protezy. Po operacji należy dokonywać regularnych kontroli protezy i robić badania obrazowe. Można to porównać do serwisowania określonych części w maszynie mechanicznej. Należy również przestrzegać higieny życia z protezą, zaleceń dotyczących kontroli masy ciała oraz dbać o utrzymywanie siły mięśniowej.
Jak wygląda przygotowanie do zabiegu endoprotezoplastyki?
Jest to niezwykle ważny, praktycznie kluczowy etap postępowania. Dzięki bardzo starannym, kalibracyjnym badaniom obrazowym i precyzyjnej dokumentacji można wykorzystać nowoczesne programy służące dokładnemu zaplanowaniu operacji krok po kroku. Można powiedzieć, że model czy schemat takiego postępowania operacyjnego zostaje zaplanowany i stworzony cyfrowo przed samą ingerencją w organizm pacjenta. Pozwala to optymalnie dobrać protezę tak, aby możliwie precyzyjnie odwzorowywała ona naturalny układ anatomiczny i biomechaniczny pacjenta.
W czasie planowania dokonuje się także wszelkich pomiarów, dobiera się optymalne rozmiary komponentów i mocowań co ma kluczowe znaczenie dla odzyskania funkcji ruchowej i zapobiega potencjalnym powikłaniom.
Dzięki zaplanowaniu takiej operacji z wykorzystaniem symulacji i oprogramowania komputerowego czas samej operacji ulega skróceniu niekiedy o połowę, co z kolei przekłada się na mniejszą utratę krwi, mniejsze obciążenie organizmu i stopień jego osłabienia — także w wyniku redukcji ilości leków. Pacjent po operacji szybciej może rozpocząć fizjoterapię, jest silniejszy, lepiej i szybciej odzyskuje sprawność. Funkcje ruchowe po operacji są pełniejsze, płynniejsze i mają lepsze zakresy.
Jakie są efekty leczenia z zastosowaniem procedur endoprotezoplastyki?
Pozytywne efekty leczenia z zastosowaniem endoprotezoplastyki są zależne od wielu zmiennych. Są to:
- wiek pacjenta,
- zaawansowanie zmian patologicznych i rozległość urazu,
- okolicy narządu ruchu i stopień jej komplikacji anatomicznej,
- precyzja w doborze typu implantu i jego rozmiaru,
- zaplanowaniu i policzeniu wszystkich aspektów biomechanicznych.
Obrazując skuteczność i pozytywne efekty takich operacji możemy odnieść się do alloplastyki stawu biodrowego. Przy optymalnym doborze typu protezy do przypadku i jej odpowiedniego rozmiaru, przy perfekcyjnym zaplanowaniu parametrów biomechanicznych i wyeliminowaniu zaburzeń osiowości kończyny oraz zapewnieniu optymalnej osiowości biodra w stosunku do stawu kolanowego, współczesne protezy standardowe zapewniają 170 stopni zakresu ruchu. W przypadku zastosowania najnowocześniejszych protez dwumobilnych ten zakres wzrasta jeszcze o kilkanaście stopni w odniesieniu do rotacji, odwodzenia i zgięcia.
Pacjent już po pierwszej dobie od operacji praktycznie nie ma ograniczeń ruchowych. Pionizacja następuje bardzo szybko, pacjent nie wymaga specjalnego wsparcia, czy też tak zwanego wysokiego siadania — może z powodzeniem rozpoczynać zajęcia fizjoterapeutyczne prowadzące do stopniowego odzyskiwania sprawności ruchowej.
Endoprotezoplastyka stawu kolanowego
Endoprotezoplastyka znajduje zastosowanie przede wszystkim w przypadku degradacji stawów biodrowego i kolanowego. Na całym świecie przeprowadza się najwięcej tego typu operacji właśnie w obrębie tych dwóch stawów. Są one szczególnie podatne na zużycie bądź uszkodzenie. Wynika to z podstawowej funkcji nośnej, która pełnią i podleganiu z tego powodu praktycznie nieustannym obciążeniom związanym z ruchem i pozostawaniem w statycznej pozycji stojącej. W skali życia człowieka stawy te wykonują miliony cykli, podlegają ogromnej ilości mikrourazów i nadwyrężeń, z których w czasie normalnego funkcjonowania nie zdajemy sobie często sprawy. Z czasem jednak ich kumulacja powoduje coraz poważniejsze zniszczenia tkanek. Przy takiej intensywności eksploatacyjnej wystarczą nawet niewielkie nieprawidłowości w budowie, żeby doszło do powstania schorzenia, z czasem do degradacji i całkowitego braku możliwości ruchu.
Staw kolanowy z punktu widzenia mechaniki — w dużym uproszczeniu — jest niczym innym jak zawiasem. Pierwsze protezy były właśnie konstruowane na tej zasadzie i pozwalały na ruch w jednej płaszczyźnie, nie uwzględniały licznych ruchów bocznych i rotacyjnych, które staw kolanowy w rzeczywistości wykonuje. Dzisiejsze protezy są o wiele doskonalsze i pozwalają na odbudowę praktycznie wszystkich funkcji ruchowych stawu kolanowego.
Bez względu na to — jeśli ruch stawu kolanowego jest nieprawidłowy, nieharmonijny to taki staw zużywa się, prowadząc do degradacji i upośledzenia jego funkcji.
Najważniejsze przyczyny powodujące konieczność zastosowania endoprotezoplastyki stawu kolanowego
Nieprawidłowa pracy stawu kolanowego najczęściej wynika z zaburzenia osiowego ustawienia kończyny — szpotawość bądź koślawość. W obu przypadkach prowadzi to do powstania urazów i trwałych zwyrodnień polegających na zużyciu się bądź wytarciu tkanek w obrębie stawu. W efekcie wywołuje to ból, z czasem prowadzi do upośledzenia lub zaniku funkcji i ruchliwości stawu. Endoprotezoplastyka stawu kolanowego jest tu rozwiązaniem i przynosi doskonałe efekty, ale pod warunkiem wcześniejszego przeprowadzenia osteotomii i uzyskania właściwej osiowości kończyny.
Rehabilitacja po endoprotezoplastyce stawu kolanowego
Powrót do sprawności jest procesem rehabilitacyjnym. Oczywiście odpowiednio ustawiona, zaplanowana i prowadzona fizjoterapia połączona z konsultacjami ortopedycznymi, monitorowaniem postępów terapii i zwiększaniem obciążeń oraz zakresów ruchu jest kluczowa. Nie mniej ważna jest także rehabilitacja mentalna. Jednym z jej podstawowych elementów jest nauka życia z elementem syntetycznym narządu ruchu i zmiana przyzwyczajeń, poznawania swojego organizmu na nowo.
Alloplastyka stawu biodrowego
Jeśli odpowiednikiem w mechanice dla stawu kolanowego jest zawias, to dla stawu biodrowego będzie nim przegub kulowy. Jeśli w obrębie elementów ruchomych — kuli, którą stanowi głowa kości udowej i gniazda — które stanowi panewka kości biodrowej, powstaną nieprawidłowości, tarcia, urazy, przeciążenia, zaburzenia rotacji, odwodzenia lub zgięcia — dochodzi wtedy do uszkodzeń prowadzących do degradacji i stopniowej utraty ruchomości z narastającymi objawami bólowymi.
Najważniejsze przyczyny powodujące konieczność zastosowania endoprotezoplastyki stawu biodrowego
Konflikt udowo-panewkowy jest główną patologią w obrębie stawu biodrowego, która prowadzi do jego trwałej degradacji. Dolegliwość ta polega na uszkadzaniu chrząstki stawowej przez narośla i osteofity w obrębie stawu. Na zasadzie kropli drążącej skalę, zmiany te w czasie ogromnej ilości cykli ruchu elementów stawu prowadzą do uszkodzenia, następnie utraty zdolności ruchowych stawu biodrowego.
Drugim istotnym czynnikiem wpływającym na degenerację stawu biodrowego jest nieprawidłowe ustawienie miednicy powodujące zaburzenia osi i płaszczyzn ruchu elementów stawu.
Rehabilitacja po endoprotezoplastyce stawu biodrowego
Podobnie jak w przypadku stawu kolanowego, okres pooperacyjny i stopniowe odzyskiwanie sprawności jest procesem, w którym pacjent nie tylko poddany jest leczeniu fizjoterapeutycznemu, ale przede wszystkim uczy się od nowa własnego ciała z funkcjonującym w nim elementem sztucznym. Proces ten ma nie tylko przywrócić utraconą sprawność i możliwie jak najpełniejsze zakresy ruchu, lecz także nauczyć pacjenta higieny życia z protezą. Przestrzeganie zaleceń pooperacyjnych, kontrola wagi ciała, unikanie przeciążeń, sumienność i regularności w odniesieniu do badań i wizyt kontrolnych — wszystko to jest kluczowe w kontekście odzyskania i zachowania sprawności po wymianie stawu.
Alloplastyka w FORM
Bardzo często pacjenci skarżący się na bóle biodra lub kolana skupiają się na tej konkretnej okolicy i z takim problemem zgłaszają się po pomoc. Oczywiście zawsze zadaniem specjalisty jest dokładne zbadanie okolicy będącej źródłem bólu. Jednak nie zawsze choroba jest umiejscowiona w samym stawie biodrowym czy kolanowym. Przyczyna i źródło problemu może być np. w kręgosłupie.
Podejście holistyczne i zespoły lekarsko-fizjoterapeutyczne
Holistyczne podejście stosowane w Form pozwala na wewnętrzne konsultacje z innymi specjalistami w ramach grup lekarskich i terapeutycznych. W sytuacjach wątpliwych, kiedy postawienie diagnozy nie jest jednoznaczne, pacjent jest przekierowywany np. do specjalisty neurologa, neurochirurga lub ortopedy o innej specjalności. Do dyspozycji jest również wyspecjalizowany zespół fizjoterapeutyczny współdziałający z lekarzami.
Takie podejście pozwala stwierdzić faktyczną przyczynę i źródło problemu, a następnie dopasować optymalną metodę leczenia dla danego przypadku.
Planowany Pakiet Alloplastyczny
W przypadkach zdiagnozowanych jako te, które wymagają endoprotezoplastyki, cały proces leczenia podporządkowany jest starannemu planowaniu. Nie chodzi tu tylko o ułożenie w czasie i ustalanie terminów dla poszczególnych etapów takiego leczenia. Planowanie procedur endoprotezoplastyki w Form to przede wszystkim zaplanowanie samej operacji w sposób wirtualny przy użyciu programów komputerowych.
Na podstawie dokładnego wywiadu z pacjentem i precyzyjnej dokumentacji uzyskanej w wyniku badań obrazowych jesteśmy w stanie bardzo precyzyjnie zaprojektować wymianę stawu i wczepienie implantu o optymalnych parametrach pod względem budowy anatomicznej pacjenta oraz jego potrzeb życiowych. Dzięki temu nie tylko skracamy i usprawniamy sam zabieg, ale przede wszystkim wykluczamy potencjalne problemy związane z możliwością niedopasowania implantu. Jego dobór i wybór uwzględnia odpowiedni rozmiar, konstrukcję, materiały, z których jest zbudowany. Uwzględniony jest także zakres ruchu, jaki pacjent chciałby uzyskać ze względu na swoje życiowe oczekiwania. Takie zaplanowanie procedury pozwala wykluczyć lub zminimalizować problemy związane z niedopasowaniem albo ewentualnymi powikłaniami.
Precyzyjnie zaplanowana operacja przed przystąpieniem do samego zabiegu pozwala także skrócić czas jej trwania, zmniejszyć ilość leków, ograniczyć utratę krwi — słowem zmniejszyć obciążenie organizmu. Na etapie pooperacyjnym, starannie dobrany implant pozwala na szybsze przystąpienie do fizjoterapii, co przekłada się na szybszy powrót do sprawności.
Endoprotezoplastyka rewizyjna
Nawet najlepsze współczesne protezy ulegają zużyciu. Nie dziwi więc fakt, że protezy starszego typu stosowane kilka bądź kilkanaście lat temu wymagają wymiany, czyli rewizji.
Form specjalizuje się w tego typu operacjach — czyli wymianie zużytej protezy w wyniku naturalnego procesu eksploatacyjnego. Nie tylko.
Poważniejszymi przypadkami są wcześniejsze operacje proteozoplastyki, które z różnych względów nie zakończyły się pomyślnie. Przyczyn takich niepowodzeń jest bardzo wiele. Najbardziej rozpowszechnione to oczywiście błędy lub nieprawidłowości w przeprowadzeniu operacji, problemy związane z niewłaściwym doborem implantu — np. ze względu na rozmiar lub tym. Taka proteza nie będzie działała optymalnie, prowadząc do niestabilności stawu, bolesności lub innych powikłań.
Trzecią grupę operacji rewizyjnych przeprowadzanych w Form stanowią przypadki związane z infekcjami w obrębie stawu z protezą i powikłaniami na tle alergicznym.
Wszystkie procedury rewizyjne w Form są również objęte planowaniem przedoperacyjnym. Najważniejszym aspektem w tym procesie będzie nie tylko wymiana protezy, ale przede wszystkim stwierdzenie przyczyn powstania problemu i ich likwidacja przed wymianą samego elementu alloplastycznego.
Z naszego bloga dowiesz się również, co to jest ortopedia rekonstrukcyjna oraz kiedy się ją przeprowadza.
Udostępnij artykuł
